О`zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Buxoro  arki  —  hukumat markazi bo`lib, uning hokimi buxor-xudot deb atalar edi. 
Narshaxiy o`zidan ancha oldinroq yozilgan manbaga, ya`ni Abdulhasan Nishopuriyning 
«Xazoyin ul-ulum» («Ilmlar xazinasi») degan asariga asoslanib yozishicha, Buxoro qal`asi juda 
qadimiy bo`lgan va u tillarda doston bo`lib qolgan Siyovush hamda Afrosiyob zamonlarida 

---

 
76 
qurilgan. Narshaxiy Siyovush hamda Afrosiyob zamonlarida qurilgan. Narshaxiy Siyovush 
qo`handizning ichida, uning sharqidagi darvoza yonida ko`milgan, degan afsonani keltiradi. 
Qo`handiz (qal`a) ning ikkita darvozasi bo`lgan. SHarqdagi darvoza G`o`ryon darvozasi deb, 
g`arbdagi darvoza Registon maydoniga ochilganligi sababli Registon darvozasi deb atalgan.
 
Buxoroning rejasiga qaraganda, bizning zamonamizgacha etib kelgan maydoni 34675 kv. 
metr, aylanasi 780 metr bo`lgan. U 20 metr baland tepalik ustiga qurilgan. Hozir Ark maydoni 
4,2 gektar keladi. Uning tik devori pishiq g`isht bilan qoplangan. Ark hdmma tomondan 
qo`rg`on devor bilan gir aylantirib o`rab olingan. Bu devor so`nggi II —  III asrda qurilgan. 
Arablar istilosiga qadar arkda shahar hokimlari —  buxor-xudotlar yashaganlar. Somoniylar 
davrida (IX — X asrlar) Ark qaytadan qurildi hamda devor va mezonlar bilan mustahkamlandi. 
SHimoli-g`arbiy tomondagi mezonining o`rni hozirgacha saqlangan.
 
Qoraxoniylar davrida (XI — XII asrlar) va Mo`g`ullar bosqinchiligi vaqtida (XIII asr) Ark 
bir necha bor vayron qilingan. Arkning hozirgi qiyofasi XVI asrda SHayboniylar sulolasi davrida 
shakllangan. Hozir Ark viloyat o`lkashunoslik muzeyidir.
 
Arkka kiraverishdagi yo`l asta-sekin ko`tarila borib, uzun yo`lakdan Jome` masjidiga olib 
chiqadi. Arkdagi binolar XVII — XX asrlarga, ya`ni Ashtarxoniylar va
 
Mang`itlar sulolalari davriga doirdir. O`sha vaqtlarda Ark shahar hokimlari, keyinchalik 
xonlar, amirlar mansabdorlar va harbiy boshliqlar yashaydigan joy bo`lgan. XX asr boshlarida 
Ark aholisi taxminan 3000 kishiga etgan. Arkdan shaxdr va uning tevarak-atrof manzaralari va 
tepaliklar ko`rinib turadi.