Namangan muhandislik pedagogika instituti

 
7.2. Investitsiyalar kiritish qoidalari 
 
Investitsiyalar kiritishning barcha shakllaridagi muvaffaqiyatlarning umumiyroq 
shartlari quyidagilardan iborat: 
  kerakli axborotlarni yig’ish; 
  sarmoyador qiziqayotgan sohalar bo’yicha bozor holatining istiqbollarini 
bashoratlash; 
  investitsion tovarlar bozoridagi hulq strategiyasini tanlash; 
  investitsion taktikaga va shuningdek strategiyaga ham egiluvchan joriy tuzatishlar 
kiritish. 
Investitsiyalar kiritishning eng samarali usulini tanlash ehtimol bo’lgan variantlarni 
aniq belgilashdan boshlanadi. 
82

---

  
 
Muqobil loyihalar navbatma navbat bir birlari bilan solishtiriladilar va ulardan 
daromadlik, xavfsizlik va ishonchilik nuqtai nazaridan eng yaxshisi tanlab olinadi. 
Investitsiya kiritish haqidagi masalani hal qilishda sarmoyalarni qaerga: ishlab 
chiqarishgami, ko’chmas mulkkami, qimmatbaho qog’ozlargami, qayta sotish uchun 
tovarlar xarid qilishga yoki valyutaga kiritish foydaliroqligini aniqlash maqsadga 
muvofiqdir. SHuning uchun investitsiya kiritishida amaliyot tomonidan tanlab olingan 
quyidagi qoidalarga rioya qilish tavsiya etiladi. 
1. Muddatlarning moliyaviy muddatlar tamoyili (“oltin bank qoidasi”) deydiki: 
mablag’larni olish va taqsimlash belgilangan muddatlarda sodir bo’lishi kerak, o’zini o’zi 
oqlashining uzoq muddatlariga ega kapital kiritmalarni uzoq muddatli mablag’lar (uzoq 
muddatli bank kreditlari va to’lashning uzoq muddatlariga ega obligatsiyali qarzlar) 
hisobiga moliyalashtirish maqsadga muvofiqdir. 
2. Xatarlarning muvofiqlashtirilganlik tamoyili – ayniqsa xatarli investitsiyalarni 
shaxsiy mablag’lar (sof foyda va amortizatsion ajratmalar hisobiga moliyalashtirish 
maqsadga) muvofiqdir. Ushbu holda korxona o’zini o’zi moliyalashtirish tamoyiliga rioya 
qiladi va o’zini qo’shimcha qarzli majburiyatlar bilan bog’lamaydi. 
3. Eng yuksak rentabellik qoidasi – sarmoyadorga eng katta (eng yuksak) 
daromadlilikka erishishni ta’minlovchi kapital kiritmalarni tanlashni tavsiya qiladi. G’arbiy 
iqtisodchi olimlarni hisoblashlariga kompaniyani foydani (demak, sarmoyalarga daromadlik 
me’yori)ni ko’paytirishga intilishi rahbariyatning aktsiyadorlar boyligini ko’paytirish 
istagiga tengdir. Bu tasdiqni tushuntirib beramiz. Foydani ko’paytirishga qarama qarshi 
bo’lgan maqsadlarning ko’pchiligi haqiqatda ikkinchi darajali bo’ladilar. Aktsiyadorlar 
kompaniyaning egasi sifatida boshqa maqsadlarga (masalan, raqobat kurashidagi 
yetakchilikka) erishish uchun qanday narxni to’lashlari kerakligini bilishlari kerak. Bundan 
tashqari kompaniya direktsiyasi aktsiyadorlar oldida hisobot beradilar. Agar rahbariyat 
faoliyati kiritilgan sarmoyalarga ularga ma’qul foydani keltirmasi, ular almashtirilishlari 
mumkin, yoki firma yutib yuborish ob’ekti bo’ladi. Demak, foydani ko’paytirish asosida 
investitsion qarorlarini qabul qilish mezonlaridan kompaniya ishi samaradorligini baholash 
uchun (agar foydani keyingi taqsimlanishidan abstraklanilsa) foydalanish mumkin. Bu juda 
muhimdir, chunki hozirgi vaqtga qadar kompaniya samaradorligini o’lchashning 
samaraliroq usuli yoki aktsiyadorlar va umuman jamiyatning uzoq muddatli boyligini 
ta’minlovchi boshqa muqobil maqsadlar taklif qilinmagan. 
4. Ushbu kapital kiritmadan sof foyda bank depozitiga pul mablag’larini joylashtirish 
miqdoridan oshib ketishi kerak.                                                    
5. Investitsiyalarning rentabelligi hamma vaqt inflyatsiyaning o’rtacha yillik 
sur’atidan yuqori bo’lishi kerak.