Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти

Илмий изланишларга бўлган харажатлар миқдори, янги 
маҳсулот пайдо бўлиши, уни ишлаб чиқаришга жорий этиш тезлиги 
ва талаб пайдо бўлиши ўртасида тўғридан-тўғри алоқа мавжуд. 
Илмий изланишларга қилинган харажатлар қанчалик кўп бўлса, 
янги маҳсулот шунчалик тез тарқалиши мумкин. 
Ишлаб чиқарувчи корхонанинг юқори техник даражаси 
ишлаб чиқаришнинг янги сифат поғонасига тез ўтишини 
таъминлайди, бу эса бозорга янги маҳсулот таклиф этишни 
тезлаштирган ҳолда, унга талаб пайдо бўлишини рағбатлантиради. 
Ўз навбатида мазкур омил янги маҳсулотни ўзлаштириш 
тезлигига ҳам ўз таъсирини кўрсатади, инновациявий жараённи 
секинлаштирувчи инфляция шароитида эса бу катта аҳамият касб 
этади. 
Тармоқ (корхонанинг) трансмиллий даражаси ҳам талабга 
рағбатлантирувчи таъсир кўрсатади. У қанчалик юқори бўлса, 
тармоқнинг ташқи интеграцияси шунчалик кенг, янги маҳсулот кўп 
сонли чет эл бозорларига чиқарилади, уни тарқатиш тезлашади ва 
унга бўлган талаб ошади. 
Талабнинг муҳим омилларидан бири бўлиб, янги маҳсулотга 
белгиланган нарх хизмат қилади. Нархларга бўлган чегирмалар ва 
бошқа нарх имтиёзлари янги товарни бозорларга тез кириб 
боришига ёрдам беради. Бундан ташқари, ушбу ҳолатда нарх бошқа 
янги корхоналар бозорларга кирмаслиги учун тўсиқ бўлиб ҳам 
хизмат қилади. 
Янги маҳсулот ёки технологияни бозор томонидан тан 
олиниши ва демак‚ унга талабни таъминлашда, ушбу маҳсулот 
тўғрисида яхши фикр қолдирувчи, энг обрўли харидорни танлаш 
хизмат қилади. Бунда биринчи харидорлар, ўз обрўси билан 

---

295
маҳсулотга талаб ҳосил қилганлиги учун катта имтиёзларга эга 
бўлади. 
Бозор сегментини танлаш, нафақат янги илмий-техник 
маҳсулотга бўлган талабни мақсадли шакллантиришга, балки 
ишлаб чиқарувчи томонидан муайян истеъмолчи (корхона, тармоқ 
ва ҳ.к) учун хос бўлган унинг конструктив хусусиятларини ҳисобга 
олишга ҳам ёрдам беради. 
Янги 
илмий-техник 
маҳсулотни 
тарқатиш 
учун