Тошкент Ахборот Технологиялари Университети Телекоммуникация Технологиялари Факультети Телекоммуникация Узатиш Тизимлари кафедраси

Шовқинларни баҳолаш ва уларни меъѐрлаштириш 
Алоқа линияси бўйлаб узатиладиган сигналларда таъсир қилувчи 
шовқинларни баҳолаш учун «ҳимояланганлик» деб аталувчи тушунча 
киритилади. 
Сигналнинг 
шовқиндан 
ҳимояланганлиги 
қуйидагича 
аниқланади.
А
х
=10 lg (Р
с
/Р
ш
)=Р
с
-Р
ш
дБ; 
бу ерда: п, п
ш
, Р
с
, Р
ш
-сигналнинг қуввати ва сатхи. Айниқса 
ҳимояланганликни қўллаш, ўзаро ўтувчи гаплашишлар кўринишидаги 
шовқинларни баҳолашда қулайдир. 

---

52 
Нисбий узатиш сатҳи маълум бўлган нуқтадаги шовқин таъсирини, 
кучланиш ва шовқин қувватининг қиймати орқали ҳам баҳолаш мумкин. 
Бунда фойдали сигналнинг қуввати аниқланади. 
А
ҳ
=Р
с
-Р
ш
=20 лг I
с
/I
ш
, дБ. 
Бу ерда: I
с
ва I
ш
-сигнал ва шовқиннинг кучланиш қиймати. Телефон 
сигналларининг аниқлиги меъѐрида бўлиши учун ҳимояланганлик 10 дбдан 
ошиқ бўлиши лозим. Телефон каналларидаги шовқинлар кўп частотали 
мураккаб тебранишлардан иборат. Қулоғимизнинг сезувчанлиги эса хар хил 
частоталар учун турлича. Шунинг учун таъсир қилувчи шовқинларнинг 
барча ташкил топувчиларини, кучланиш бўйича йиғинди билан баҳолаб 
бўлмайди, балки шовқиннинг псофометрик кучланиши билан баҳоланади. 
Псофометрик кучланиш деб, псофометр ѐрдамида ўлчанадиган 
кучланишга айтилади. Псофометрнинг ўзи квадрат шаклига эга бўлган 
волтметрдан ва қулоғимиз сезадиган оралиқдаги частотавий характиристика 
билан асбоб сезгирлигининг частотавий боғланишини таъминлайдиган 
қурилмадан иборат. Бу қурилманинг узатиш коэффициентини частотавий 
характиристикасига мос келувчи, егилган сезувчанлик 3.5-.расмда 
кўрсатилган. 
3.5-расм. Қулоқ-телефон тизимининг сезувчанлик характиристикаси 
Бу ерда кучланишнинг ўзгариши фақатгина қулоққа таъсир қилувчи 
частоталарда ҳосил бўлиши мумкин. Товуш частотали каналлар учун 
қулоқнинг энг яхши эшитиш оралиғи 0,3-3,4 кГц, псофометрик қийматнинг 
энг яхши оралиққа бўлган нисбати эса тахминан 0,75га тенг ва у 
псофометрик коеффитсент деб аталади (К
нс
= 0,75). Шовқинларни баҳолашда 
псофометрик коеффитсент билан биргаликда псофометрик қувват ҳам 
қўлланилади (аппаратура ва магистралларни лойихалаштиришда) 
Р 
n.с
шовқин
= К
n
2
•r
ш
; 
К
f 
F,
кГц
1 
0,
1 
0,0
1 

---

53 
бу ерда: r
ш
-таъсир қилувчи шовқин қуввати. 
Алоқа каналларида шовқинларни меъѐрлаштириш, каналнинг талаб 
қилинган сифатини таъминлаш мақсадида амалга оширилади. 
Ҳақиқий алоқа магистрали ҳар хил узунликка ва тузилишга эга. 
Шунинг учун шовқинларни меѐрлаштириш эталон ѐки гипотетик занжир деб 
аталувчи 2500 км узунликка эга бўлган шартли занжир учун амалга 
оширилади. 
Нолинчи нуқтага нисбатан шовқиннинг ўртача квадратик қиймати 
10000 пВтни ташкил етади. Шундан: 2500 пиковати охирги ва оралиқ 
станциялар ҳосил қилган шовқинлар учун ажратилади, 7500 пиковати линия 
трактида ҳосил бўлган шовқин қувватлари учун ажратилади. Магистрал 
бўйлаб кучайтиргич пунктлари тенг оралиқ масофаларда жойлашиши 
ҳисобга олинса, магистралнинг 1 км учун ажратиладиган шовқин қуввати 
7500/3 пВт/км га тенг. Шундай қилиб, мумкин бўлган шовқин қуввати 
қуйидагича аниқланади: 
Р 
мумкин бўлган л.т ..,
= 3•L пВт, 
бу ерда: L- ҳақиқий магистрал узунлиги.