asarlarini yaratgan, deb gid yozuvchi stolini ko‘rsatadi. Yoki «mana shu
24
minora teppasidan jinoyatchilarni tashlab yuborib qatl etishgan» deb
Ichan-qal’adagi qatl minorasini ko‘rstish mumkin.
Voqealarni lokalizatsiyalash metodi ishtirokchilarga kuchli emotsional
tasir ko‘rsatadi.Voqealar tasirli hikoya qilinsa, sayyohlar xuddi shu
voqeaning ishtirokchisiga aylanadilar.Professional ekskursiya amaliyotida
bu metod o‘z aksini “joy hokimiyati”(mesto vlasti)iborasiga topgan.
Ko‘rganlarni taqqoslash metodi - bu ko‘rilayotgan obektni boshqa
obektlar bilan taqqoslashdir. Bu yerda obektning ham o‘xshash tomonlari
va ham o‘ziga xos xususiyatlari taqqoslanadi. Taqqoslash so‘zda,
ko‘rganlarda va hatto xayolan bo‘lishi mumkin. Masalan, boshqa
shaharlarda joylashgan mashhur obektlar bilan taqqoslash.Taqqoslash
ifodali bo‘lishi kerak, shundagina sayyohlar uni eslab qolishadi.
Taqqoslash metodini qo‘llash sayyohlarga masalan, obektning
o‘lchami, shakli, rangi va boshqa xususiyatlarini konkret tasavvur etishga
imkon beradi.
Taqqoslash bilishning universal vositasidir. K.D.Ushinskiy shunday
degan «Dunyodagi barcha narsani biz taqqoslash orqali bilib olamiz.
Oldimizda yangi predmet tursayu, biz uni biror narsaga tenglashtira
olmasak, farqlay olmasak, biz bu predmet haqida hech narsa deya
olmasdik».
“Gid portfeli”dagi ko‘rgazmali vositalarni ko‘rsatish metodik usuli
yordamida ekskursiya jarayonidagi ko‘rish qatorida paydo bo‘ladigan
«bo‘shliqlar» to‘ldiriladi. Bu vositalar ekskursiya obektlari joyini olmaydi,
ular qo‘shimcha o‘rganish manbai hisoblanib, aniq voqealar, tarixiy
hodisalarni qayta tiklashga yordam beradi. Bu metod ko‘rish orqali
rekonstruksiyalash va voqealarni lokalizatsiyalash metodlari bilan
birlashab ketadi(buzilib ketgan madrasa, masjidlarning oldingi rasmlari
ko‘rsatiladi.Masalan, Imom al-Buxoriy madrasasi). So‘zli rekonstruksiya
qanchalik kuchli bo‘lmasin ko‘rgazmali vositalarsiz obektni tasvirlash
qiyin bo‘ladi.
Geografik ekskursiyalarda paleontologik namunalar ko‘rgazmali
vosita sifatida ishlatiladi. Namunalarni oldindan saralab, keyin material
tayyorlash kerak(fauna, flora).
Obektni unga o‘rnatilgan memorial taxta bilan ko‘rsatish metodik
usuli ham ekskursiyada ko‘p ishlatiladi. Avval obektning o‘zi ko‘rsatilib,
tahlil
qilinadi.
Qo‘shimcha
vositalar
sifatida
ko‘rish
orqali
rekonstruksiyalash metodidan foydalanish mumkin(ekskursiya obekti
o‘zgarishlarni boshdan kechirgan bo‘lsa).Keyinchalik esa voqealar
xotirlanib, memorial taxta qo‘yilganligi aytib o‘tiladi. Memorial taxta
25
haqida hikoya qilish kerakmi, yo‘qmi mutaxassislarning fikri har xil. Buni
gid ekskursiya jarayonida vaziyatdan kelib chiqqan holda hal qilishi
lozim.
Obektni avtobus harakati paytida ko‘rsatish. Avtobusli ekskursiya
hozirda eng ko‘p tarqalgandir. Gid obektlarni harakatda shunday hikoya
qilib berishi kerakki,ular sayyohlar xotirasiga muhrlanib qolsin.Bu albatta
oson ish emas.Obektlar sayyohlar nazaridan sanoqli soniyalarda o‘tib
ketadi, shuning uchun ularning etiborini oldindan jalb qilish zarur.
Sayyohlar obektni ko‘rishidan avval, u haqida umumiy malumotlarni
oldindan berib borish kerak.Obektni nimalar atrofida ko‘rishlarini, uning
asosiy belgilarini aytib, sayyohlarni tomosha qilishga yo‘naltirish
lozim.Bu yerda ekskursiyaning “ko‘rsatishdan xikoya qilishga” qonuni
buzilgandek ko‘rinadi. Lekin bu ekskursiya amaliyotidagi kam
uchraydigan holatlar va gid bunday paytda zaruriy ko‘nikmalarga ega
bo‘lishi shart.
Panoramali ko‘rsatish- bu sayyohlarga aniq bir nuqtadan bir nechta
obektlarni umumiy tanishtirishdir. Panoramali ko‘rsatish asosan tabiat yon
bag‘rida tashkil etilgan ekskursiyalarda foydalaniladi. Masalan, tog‘larda
maxsus shunday ekskursiyalar rejalashtiriladiki, u bir nuqtadan tog‘lar
cho‘qqisi zanjiri ko‘rinadigan joylarga tugaydi.
Obektning oldida harakatlanish- memoriy ansambllarni, maydonlarni,
tabiat komplekslarini tomosha qilishda foydalaniladi. Bu sayyohlarga
obektning alohida xususiyatlarini yaxshilab o‘rganish imkonini beradi.
Bazida buni bir nuqtadan qilish qiyin bo‘ladi.
Obekt oldida harakatlanish sayyohlarga o‘sha davr voqealariga
qatnashayotganlik hissini beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
