£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

> Toshdan yasalgan don yorg’uchoq 

mehnat 

> Loydan qo’lda yasalgan va pishirilgan sopol idishlar

 

qurollari 

> Zig’ir tolasi va jundan ip yigiruv urchuqlari, mato

 

to’quv dastgohlari yasaldi. Kiyimlar tikilgan.

 

>  Yog’och g’o’lalarni bir-biriga bog’lab yasalgan suvda 

suzuvchi sol, qayiqlar.

 

Mamlakatimiz  hududidan  neolit  davriga  doir  ko’plab  arxeologik 

yodgorliklar,  odamlar  yashagan  manzilgohlar  topilgan.  Amudaryoning  qadimgi 

Okchadaryo  deltasi  yonidagi  Kaltaminor  kanali  yaqinidan  neolit  davriga  doir 

odamlar manzilgohi, Amudaryoning Yuqori Uzboy irmog’i va Orol dengizining 

shimoliy-sharqiy bo’ylaridan yana ko’plab makonlar topib o’rganildi. Bularning 

hammasiga Kaltaminor madaniyati degan nom beriladi. Kaltaminorliklar hayoti, 

xo’jalik mashg’ulotlari va turmush tarzini o’rganish, uning miloddan avvalgi 5-3 

ming yilliklarga doir arxeologik madaniyat ekanligini ko’rsatdi.

 

Kaltaminor  madaniyatining  eng  muhim  manzilgohlaridan  biri  Jonbos-4 

hisoblanadi. Jonbos-4 da o’tkazilgan qazish ishlari natijasida maydoni 300 kv.m. 

qeladigan  g’oyat  katta  turar  joy-yarim  erto’la  shaklidagi  kulba  ochildi. 

Tadqiqotlar  kulbaning  xodalar  va  qamishdan  qurilgani,  keyinchalik  yonib 

ketganligini,  odamlar  foydalangan  barcha  uy-ro’zg’or  buyumlari,  mehnat 

qurollari yiqilgan kulba ostida qolib ketganligini ko’rsatdi. Kulba tomini ko’tarib 

turgan  birnecha  ustunlar  borligi  aniqlandi.  Bu  manzilgohda  100-120  ga  yaqin 

kishi  istiqomat  qilishgan.  Uning  o’rtasidan  katta  o’choq,  atrofida  yana  20  dan 

ortiq mayda o’choqlar, ko’mirga aylangan yog’ochlar va qamishlar topildi. Har 

bir o’choq atrofidan baliq, yovvoyi cho’chqa, bug’u, qirg’ovul, suv qushlarining 

suyaklari,  o’rdak  va  g’oz  tuxumining  po’choqlari,  yovvoyi  jiyda  danaklari 

topildi. Katta o’choq o’t og’asi ixtiyoridagi otashkada /altar/ bo’lib, Kaltaminor 

urug’  jamoasi  katta  o’choqdagi  o’tga  topinishgan,  bu  odamlarning  diniy 

e’tiqodini ko’rsatadi.  Kulbadagi mayda o’choqlar esa ona urug’i  doirasida

 

27

 

---

ko’plab juft oila mavjud bo’lganini ko’rsatadi. Jonbas-4 manzilgohidan chaqmoq 

toshdan yasalgan juda ko’p mehnat qurollari, keskich asboblar, suyak garpunlari, 

turli xil naqshlar, o’yib solingan sopol idish siniqlari va boshqa ashyolar topiladi. 

Topilgan  qoldiqlarning  deyarli  ko’pchiligi  baliq  va  qush  suyaklari  bo’lib, 

kaltaminorliklarning baliqchilik va ovchilik bilan shug’ullanganligini ko’rsatadi. 

Kaltaminorliklar o’q-yoydan keng foydalanganlar.

 

1950  yillarda  taniqli  arxeolog  olim  Ya.G’.G’ulomov  Zarafshon  bo’ylab 

qidiruv  ishlari  olib  boradi  va  o’nlab  manzilgohlarni  aniqlab,  ulardan  neolit 

davriga  oid  tosh  qurollar  va  sopol  parchalarini  topadi.  Qidiruv  ishlarini  1960 

yildan  boshlab  arxeologlardan  A.Asqarov  va  O’.Islomovlar  davom  etkazadilar. 

Natijada  100  dan  ortiq  katta  va  kichik  manzilgohlar  topiladi.  Ularda  yashagan 

urug’  jamoalarining  baliq  ovi  bilan  shug’ullanganligi,  termachilik  xo’jaligida 

tosh yorg’uchoqlardan keng foydalanilganligi aniqlanadi.

 

Zarafshon  daryosining  o’rta  havzalarida  yana  bir  yodgorlik-Sazag’on 

makoni /Samarqand viloyatining Sazag’on qishlog’i/ topib o’rganiladi. Ko’plab 

tosh  qurollar,  yovvoyi  va  uy  hayvonlari  suyaklari  topiladi.  Sazag’on  jamoasi 

qoramollarni qo’lga o’rgatib, chorvachilik bilan shug’ullanganlar.

 

Zarafshon  vodiysi  urug’  jamoalari  sifatli  tosh  xom  ashyolardan  qurollar 

yasaganlar.  Ular  tosh  konlarida  shaxtalar  hosil  qilganlar.  Neolit  davrida  Uchtut 

chaqmoqtosh  konida  4-5  metrlik  shaxtalardan  namlangan  toshlarni  kovlab  olib 

qurollar  yasaganlar.  Namlangan  toshlarni  yo’nish  oson  bo’lganligini  bilganlar. 

Zarafshon  vodiysida  yashagan  urug’  jamoalari  hayotida  ovchilik,  ayniqsa  baliq 

ovlash alohida ahamiyat kasb etgan.

 

4. Eneolit va bronza davri madaniyati.

 

Insoniyat  tarixining  tosh  davri  o’rnini  metall  qurollar  egallay  boshladi. 

Miloddan  avvalgi  4  minginchi  yillarda  odamlar  misdan  qurollar  yasashni 

o’rganadilar.  Mis  metall  sifatida  yumshoq  bo’lganligi  tufayli,  undan  yasalgan 

qurollar mo’rt,yumshoq va tez egiluvchan bo’lgan. Shu sababdan toshdan mehnat 

qurollari yasash ham davom etgan. Bu davrni eneolit, ya‘ni mis-tosh davri deb 

ataladi.  Odamlar  dastlab  misni  er  yuzasidan  sof  holda  uchratib,  undan  mehnat 

qurollarini yasaganlar. Keyinchalik uning olovda erishini bilganlar va undan turli 

xil shakldagi qurollar va buyumlar yasaganlar.

 

Ajdodlarimiz  miloddan  avvalgi  3  minginchi  yillardayoq  misga  qalay 

aralashtirib bronza, ya’ni qattiq metall qotishmasi olishni, undan pishiq va qattiq 

mehnat  qurollari,  qilich,  xanjar,  uy-ro’zg’or  buyumlari,  zeb-ziynat  bezaklari 

yasashni o’zlashtirib oladilar. Bu davr  bronza davri deb nom oldi. Bronzaning 

kashf  etilishi  metallurg  hunarmandlarni,  metallurgiya  ustaxonalari  va  zargarlik 

korxonalarini vujudga keltirdi.

 

28

 

---