Mikrobiologiya (Ma’ruza matnlari)

3. Nitrifikatsiya va uning bosqichlari.

 Nitrifikatsiya – tuproq, go‘ng, 

suvda organik moddalar parchalanishidan hosil bo‘lgan ammiakning 

oksidlanib nitrit va keyin nitratlarga aylanishi jarayonidir. Bu jarayonda 

qatnashadigan mikroorganizmlar aniqlash ustida Lui Pasterdan boshlab ko‘p 

olimlar ishlaganlar. Ammo,   rus mikrobiologi S. N.Vinogradskiy 1890-1892 

yillarda ularning sof kulturasini olishga, tabiatni o‘rganishga muyassar bo‘ldi. 

Nitrafikatsiyaning birinchi bosqichini besh avlodning vakillari: Nitrosmonas, 

Nitrosokokkus, Nitrosospira, Nitrosolobus va Nitrosovibrio vakillari amalga 

oshirsalar, ikkinchi bosqichini Nitrobakter, Nitrospira, Nitrokokkus avlod 

vakillari amalga oshiradilar. Bular rivojlanish uchun muhitda rN optium 7,5-8 

bo‘lsa yaxshi bo‘ladi. Ular obligat aeroblar bo‘lib, kislorod ishtirokida ammiakni 

(I-faza)nitritlarga keyin nitrilarni (II -faza) nitrilarga oksidlaydilar. 

1. NH

4

Q  

Q 1/2 O

2

 

NO

2  

QH

2

OQ2H

Q   

 

                  

2. NO

2

 

Q 1/2 O

2

 

NO

3 

 

Ammo, bu jarayon bir qancha bosqichda sodir bo‘ladi, degan taxminlar ham 

bor. 

NO

3

NN

2 

ON 

NON ONOON NO

2

 

NO

3 

ammiak     gidroksid      nitroksil       peroksi        nitrit      nitrat 

 aiin 

  nitrit 

 

hosil bo‘ladi deb hisoblaydilar. 

 

 

4. Azot immobilizatsiyasi – (mikroorganizmlar hujayrada yigilishi). Azot 

imobilizatsiyasi jarayoni sodir bo‘lishiga kelsak u asosan tuproqda azot kam 

---

bo‘lishiga, buning ustiga yana somon va somonli azotni kam o‘gitlar tuproqda 

kiritilsa mikroorganizmlar juda ko‘payib, rivojlanishi natijasida tuproqda 

mavjud azotni ham o‘zlashtirib sitoplazma oqsiliga aylantirib oladilar. Bu 

vaqtda o‘simliklarga azot yetishmasligi sodir bo‘ladi. 

 

Anorganik azotning immobilizatsiyasi agronomlar bilishi zarur 

jarayonidir. Somon va tarkibida azoti kam somonli go‘ng va boshqa 

moddalarni galla o‘simliklarga bersa salbiy ta’sir qilar ekan, dukkakdoshlarga 

bunday ta’sir sezilmaydi, chunki ular azotni yetkazib berib turadilar. Ikkinchi 

tomondan bahorda immobilizatsiya foydali bo‘lishi ham mumkin, chunki 

mikroblar qoldiqlari va o‘lik mikroblardagi ammiak va nitratlar boglanib, qishda 

tuproqni asosli (ishqoriy) xossaga ega bo‘lganda ham saqlanib qoladi va 

bahorda uni o‘simliklar o‘zlashtirib oladilar. Demak, somnli o‘gitlarni azot bilan 

boyitilganch tuproqqa kiritish lozim ekan.