Mikrobiologiya (Ma’ruza matnlari)

 

1. Azotli moddalarning tuproqda bir holatdagi ikkinchi holatga o‘tishi.

  

Azot qishloq xo‘jaligi o‘simliklarning hosildorligini oshirishda fosfor, kaliy, 

kalsiy, magniy, temir, oltingugurt kabi elementlardan ham yuqori o‘rin 

egallaydigan asosiy element hisoblanadi. Ammo azotning molekulyar  holati 

o‘simliklarga to‘gridan-to‘gri o‘zlashtirila olmaydi. Asosan uning 

minerallashgan shaklini o‘simliklar  o‘zlashtiradilar xolos. Aynan tuproqda 

ham mineral shakli mavjud, boshqa shakllari havoga uchib ketadi. Shu 

sababli tuproqdagi azotning bir holatdan ikkinchi holatga o‘tib turishi o‘simlik 

oziqlanishi uchun, bizning risqu-nasibamiz uchun ahamiyatlidir. Agarda 

azotning tuproqdagi o‘zgarishiga kelak, tubandagi murakkab jarayonni 

bilishimiz zarurdir. Atmosfera azoti → bakteriyalar yordamida o‘zlashtirilib 

o‘simlik oqsilga, o‘simlikni o‘zlashtirgan hayvon va insonlar oqsiliga aylanadi→ 

oqsil va aminokislotalar yana mikroorganizmlar ta’sirida (o‘simlik va hayvonlar 

qoldiqlaridan) parchalanib ammiak hosil bo‘ladi →  ammiak yana 

nitrifikatsiyalovchi bakteriyalar ishtirokida oksidlanib nitrat  va nitratlarga 

aylanadi → ular mikroorganizmlar ta’sirida qaytarilib yana atmosferaga chiqib 

ketadi va bu jarayon aylanaveradi. 

 

Ammo, atmosfera oqsilning ma’lum qismini erkin yashovchi va simbioz 

mikroorganizmlar o‘ziga boglab turadilar. Bu jarayon tuproq va o‘simliklarning 

azot bilan boyishini ta’minlaydi. O‘simlik va hayvon qoldiqlaridan azot 

saqlovchi moddalar esa tuproqda gumus hosil qiladilar. Tuproqdagi azotning 

ammoniy shakli nitrifikatsiyalovchi bakteriyalar azot kislotasi birikmalariga 

aylantiradilar. Nitratlar ma’lum sharoitda yana azotga aylanib, tuproqdan yo‘q 

bo‘ladi, havoga uchib ketadi.