Dinlari tarixi

«Tafsir at­Tabariy» kitobidan

---

15
miz, maz kur kuch harakat qiluvchi har bir narsa: daryo, 
quyosh, oy, daraxt kabi mavjudotlarda bor deb tasavvur 
qilganlar. Natijada inson qo‘rquvi, hurmati, ehtiyoji va 
zarurati darajasida ularga sig‘ina boshlagan. 
Materialistik  qarash  tarafdorlari  fikriga  ko‘ra, 
qo‘rquv dinlarning kelib chiqishida asosiy rol o‘ynagan 
hissiy holatdir. 
Ingliz  faylasufi  Xerbert  Spenser  (1820–1903)  ham 
ibtidoiy qabila dinlarining kelib chiqishiga qo‘rquv na-
tijasida «ajdodlarga sig‘inish» sabab bo‘lganligini 
ta’kidlaydi. Spenser ijtimoiy hisob-kitoblarga suyan-
gan holda, hayot qo‘rquvining dinlardagi o‘rniga 
alohida diqqatni tortadi. 
Bu qo‘rquvning ajdodlarga nisbatan ibodatning 
barcha ko‘rinishlari shakllantirganligini va tangrilar-
ning ustun yoki qahramon bo‘lgan ajdodlardan tan-
langanligini alohida ko‘rsatadi; har bir dinda ajdodlarga 
alohida e’tibor qaratilganligiga ishora qiladi.
Maks Myuller (1823–1900) fikriga ko‘ra, dinning ke-
lib chiqishi tabiat hodisalarining insonga bergan dahsha-
tiga borib taqaladi va u «naturalizm» deyiladi. 
Maks Myuller hinduiylik ning muqaddas kitobi Ve-
dalarga suyangan holda, deyarli barcha dinlarda xudo 
nomlari tabiat hodisalarini bildirishini ta’kidlagan. Maz-
kur ta’limot tarafdorlari dinlarning yuzaga kelishi va 
IJODIY FAOLIYAT
1.  Urug‘-qabila dinlarining qanday shakllarini bilasiz?
2.  Bugungi kunda urug‘-qabila dinlarining qanday unsurlari saqlanib 
qolgan?
3.  Urug‘-qabila dinlarining o‘ziga xos va o‘xshashlik tomonlarini aytib 
bering.