P. Gulyamov, R. QuRbonniyozov, m avEzov, n. SaiDova

burmali tog‘lar
irg‘itma
uzilma
(gorst)
(graben)
burmalar
http://eduportal.uz

---

52
ye
r
ni
ng  qa
tt
iq  qob
ig‘
i —
 l
it
osfe
r
a
Yer po‘stida biror joy yorilsa, o‘sha hudud tagida bosim pasayib, 
chuqurdagi  qaynoq  moddalar  suyuqlashib,  suyuq  jinsga  aylanadi. 
U  magma
  deb  ataladi.  Magma  yer  yoriqlaridan  yuqoriga  ko‘tariladi 
va  yer  yuziga  oqib  chiqadi. Yer  yuziga  oqib  chiqqan  qaynoq  suyuq 
modda  lava  deyiladi.  Lava  asta  sovib,  tepa  va  tog‘larni  hosil  qiladi. 
Bunday tepa va tog‘lar vulqonlar deb ataladi. vulqonlar otilganda yer 
qimirlaydi,  portlashlar  ro‘y  beradi,  gumburlagan  ovozlar  eshitiladi. 
vulqonlar  konus  shaklidagi  gumbazsimon 
balandliklarni, tog‘larni hosil qiladi.  Bunday 
tog‘larning  ustida  vulqon  og‘zi  joylashgan 
bo‘lib, u krater 
deb ataladi. vulqon og‘zidan 
kul, gaz va toshlar otilib chiqadi (35-rasm).
vulqonlar  otilib  turadigan  o‘lkalarda 
va Yer  po‘stida  yoriqlar  bor  joylarda  issiq 
buloqlar  ham  uchraydi.  Ular  hali  sovib  ul-
gurmagan  lavalar  orasidan  va  chu qur 
yoriqlardan  chiqqani  uchun  qaynoq  bo‘ ladi. 
Ba’zi  issiq  buloqlarda  suv  vaqt-vaqti  bilan 
favvora  kabi  otilib  turadi.  Bunday  buloqlar 
geyzerlar
 deyiladi (36-rasm).
Yer  po‘sti  plitalari  tutashgan,  bur ma-
lanish, yorilish, uzilish bo‘la yot gan joylarda 
tabiatning  eng  dahshatli  hodisalaridan 
biri  –
  yer  qimir lashlari  bo‘lib  turadi.