Nazorat savollari
1. Ko’tarish-tushirish mexanizmlaridan xavfsiz foydalanish koidalari
2. Xavozalarni o‘rnatish va foydalanishda xavfsizlik qoidalari
3. Xavoza xamda supalarning mustahkamligi va turgunligini xisoblashning
asosiy prinsipi
338
ILOVALAR
Ilova -1
SHaharlar
nomi
Xevoning harorati, gradusda
Iqlim
ko‘rsatkichlari
Xisobiy
Oylik o‘rtacha
Yilning
eng
sovuq
kunlari
Yilning
eng
sovuq
besh
kuni
Eng
sovuq oy
Eng issiq oy
Olma-Ota
-28
-27
-8.0
22.3
S
Astraxanь
-26
-22
-6.8
25.3
S
Boku
-6
-4
3.8
25.7
Batumi
-2
-1
6.5
22.6
V
Vilьnyus
-25
-23
-5.5
18.0
U
Vladivostok
-26
-25
-14.4
20.0
v
Voronej
-30
-25
-9.3
19.9
s
Nijney-Novgorod
-33
-30
-12
18.1
U
Groznыy
-23
-16
-3.6
23.8
s
Erevan
-20
-19
-4.0
25.1
s
Irkutsk
-40
-38
-20.8
17.6
s
Kazanь
-35
-30
-13.5
19
s
Karaganda
-35
-32
-15.1
20.3
s
Kiev
-26
-21
-5.9
19.8
U
Kishinev
-20
-15
-3.5
21.5
s
Krasnoyarsk
-44
-40
-17.1
18.7
s
Sankt-Piterburg
-28
-25
-7.7
17.8
v
Minsk
-30
-25
-6.9
17.8
U
Moskva
-32
-25
-9.4
19.3
U
Odessa
-21
-17
-2.5
22.2
s
Riga
-25
-20
-5.0
17.1
U
Rostov-na-Donu
-27
-22
-5.7
22.9
s
Simferopolь
-20
-16
-1.0
21.8
s
Tallin
-25
-21
-4.7
16.6
v
Toshkent
-18
-15
0.9
26.9
s
Tbilisi
-10
-7
0.9
24.4
s
Bishkek
-27
-23
-5.6
24.1
s
YAkutsk
-58
-55
-43.2
18.7
s
339
Binoning olovbardoshlik kategoriyasi
Ilova-2
Ishlab chiqarish
kategoriyasi
Binoning
olovbardoshlik
darajasi
Evakuatsion chiqish yo‘ligacha bo‘lgan
masofa. m
Bir qavatli
bino
Ikki
qavatli bino
Uch
qavatli bino
A
1,P
50
40
40
B
1L
100
75
75
V
1,11
100
75
75
III
80
60
60
IV
50
30
-
V
50
-
G
1,11
Cheklanmaydi
III
100
60
60
IV
50
40
-
V
50
-
-
D
1,11
Cheklanmaydi
III
100
75
75
IV
60
50
-
V
50
40
-
E
100
80
75
340
Konstruksiyadarning ko’tarish qobiliyati chegaralari
Ilova-3
N
Materiallar
Ruxsat etilgan
kuchlanish
Elastiklik moduli
CHiziqli
kengaynsh
koeffnsnenti
CHo‘zilish
uchun
Siqilish
uchun
1
CHo‘yan
29-68
118-196
(0,88-1-47)*10
5
10.4*10*
2
3
4
Po‘lat St2 StZ
Konstruksiey
uglerodli
po‘lat
Ligerlangan
konstruksnon
po‘lat
137 157 59-
245
98-392
(\&7-2L’)*1&
(10-13)* 10-
6
5
Tekstolit
29-39
49-88
(b.vv-E.V!)*q
6
7
8
9
Mis
Latung
Bronza
Alyuminiy
30-120
70-140
60-120
30-90
(0.98-1.28)*105
(0.69-0.71)*10-
6
(16.6-17.5)*10
22.5*10-6
10
Karag‘ay: tolalari
bo‘ylab tolalarga
tik yo‘nalgan
7-10
10-12 1.5-
2
11
Tosh
0.3
0.4-4
12
Gisht
0.2
0.6-2.5
13
Beton
0.1-0.7
1-9
341
342
343
344
345
346
347
GLOSSARI
Qurilishda keng qo‘llaniladigan maxsus so‘zlar lug‘ati
A.
Avariya - shikaslinish, buzilish.
Avtogen -avtogen, payvandlagich
Avtokar-Avtokar (ichki yonuv divigateli yordamida yuk tashiydigan, gokni
ortib-tushiradigan mashina).
Avtokran -Avtokutargich.
Avtomatizatsiya-Avtomatlashtirish
Agat- Akik ( qimmatbaxo tosh ).
Akkumulirovaniy-Tuplash, yigish.
Akt- 1)Akt (xarakat),2) Dalolatnoma (xujjat).
Anger-Anger (tayoralartuzatiladigan maxsus inshoat).
Antiseysmichnыy- zilzilaga qarshi.
Armokarkas-uzakli sinch.
B.
Balansirovka-Muvozanatlesh.
Balak-Tusin, xari.
Balkon-Ayvon.rafark ayvon, boloxona ayvon.
Ballast-Ball est.pasangiyuk, tushma.
Baraban-Baraban, chambarak, mexanizm nismi.
Bashnya- Minora.
Bezopastnostь-Xavfsizlik, .
Bezshovniy-Choksiz.
Bezshumniy-Shovkinsiz.
Beton-Beton, metin (boglovchi ashyolar, tuldirgichlar va maxsus ko‘shilmalar
aralashmasidan xosil kilingan suniiy tosh).
Brak-Yaroqsiz.
Brevno-Xoda, g‘o‘la.
Brovka-Chet, lab, bo‘y, qirg‘oq
V.
Valun- xarsang tosh. .
Veranda- Ayvon.
Vodovod-suv o‘tkazgich tarnov.
Vodozabor- suv to‘sgich, suv to‘plagich.
Vodonasыщenie-suvga to‘yinish.
Vodosnabjenie- suv ta’minoti.
Volna-To‘lkin.
Volnistiy- to‘lkinsimon.
Vosstanovlenie- Tiklash, tiklanish, ta’mirlash. Vыsota-Bal andliq
G
Gabarit- qamrov,o‘lcham (masofa).
Gazon-Maysazor.
Galereya- yo‘lak, uzun ayvon, er osti yo‘li.
348
Genplan- Bosh tarx, bosh reja.
Germetichnosь- Eguluvchan, bukiluvchan, qayishqoq.
Gips- Ganch.
Gipsoshlakobeton- Ganch toshqolli beton,
Glazur-sir, bo‘yoq
Glina- Loy, gil.
Glinobitnыy- paxsa.
Graviy- SHag‘al.
Gradostroitelь-Shaharsoz.
Gruntovka- Xomaki suvoq, xomaki bo‘yash.
D.
Dverь- Eshik
Dvutavr-qo‘sh tovar.
Deformiruemostь-SHakl o‘zgaruvchanlik
Dolgovechnostь-Chidamlilik
Domostroenie- uysozlik
Doщaty-Taxtadan yaasalgan.
Drevesny- Yog‘ochli.
Drenaj-Drenaj, zovur. ,
E
Elь-archa.
J.
Jarostoykost- Issiqda chidamlilik
Jelezo-Temir, tunuka.
Jelezobeton- Temir-beton.
Jestkiy-Bikr.
Jestkost-Birlik
Jile- Turar joy.
Z.
Zadelka- Berkitish, maxkamlash, to‘ldirish.
Zakaz- Buyurtma.
Zaklepka- Parchin mix
Zakreplenie-Maxkamlash, qotirish.
Zapas- Zahira.
Zapolnitel-To‘ldirgich.
Zataplivat- Suv bostirmoq
Zatratы- Xarajatlar.sarflar.
Zdanie-Bino, imorat, xona.
Zemletryasenie-Zilzila.
Zodchestvo- Me’morlik
I.
Izgib-Egilish.
Izlom- Siniq, darz.
Iizmerenie-o‘lchov, o‘lchash.
349
Iznos- Yoyilish, eskirish, siyqalanish.
Izloyasiya- himoya,ixota.
Injenerniy-muxandislikka oid.
Istrkutsiya-yo‘riqnoma, qo‘llanma.
Inьeksiya-bosim ostidassementli qorishma yuborish.
Ispыtanie-sinov, sinash.
Issledovanie-izlanuv, takdiqot, o‘rganuv, tekshiruv.
K.
Kamenщik-tosh yotqazuvchi, g‘isht teruvchi.
Karkas-sinch
Kapitalny ta’mirlash-kapital tuzatish, ta’mirlash.
Karst-karst, o‘pqon.
Karta-xarita.
Kozel-chorpoya, eshak
Kolebanie-1 )tebranish; 2o‘zgarish.
Klin-pona.
Konsol-rafak,
Konstruksiya-qurilma.
Korroziya-zanglash, emirilish.
Kotlovan-xandak, ura.
Krupnopanelьnыy-yirik panelli.
L.
Less-sog‘ tuproq
Lopata-belko’rak, ko’rak
Lotok-tarnoe, nov.
M.
Mnogoetajnыy-ko‘p qavatli.
Most-ko‘prik
N.
Nnabuxnie-bo‘rtish.ko‘chish.
Nagruzka-kuch, kuchlanish, yuk
Nazdzor-nazorat.
Nadejnostь-ishonchlilik, mutaxasislik
Napor-bosim.
Napryajenie-kuchlanish, zo‘riqish.
Nastil-to‘lash, yoyish, qoqish, to‘shma, yopma.
Nejiloy-odam yashamaydigan.
Nezavershennыy-tugallanmagan.
Nesushiy-yuk ko‘taruvchi.
Norma-me’yor.
T.
Treщina-erik, darz.
Tros-sim arqon.
Truba-kuvur, tarnov, mo‘ri.
350
Trudoemkostь-sermehnatlilik
Tunnel-tunnelь, er osti yo‘lagi.
U.
Udar-zarba.
Uplotnenie-zichlash.shibbalash.
Usilie-kuch, yuk, zo‘riqish, kuchlanish.
Ustalostь-toliqqanlik, toliqish.
Ustoychivost-turg‘unlik, ustuvorlik, chidamlilik,
Uchastok-joy, qisim, maydon.
Fasad-fasad, old tomon.
Ferma-ferma
Fundament-poydevor.
S
Sokol-poypesh.
Ch.
Chasti-qisimlar
Chast-kesim,bo‘lak
Cherdak-chordoq
Shirina-kenglik, en
Shov-chok
Shprengelь-xovon, ko‘shimcha panjara.
E
Ekonomiya-tejash.iqtisod qilish.
Epitsentr-epitsentr (zilzila markazi).
Epyura-epyura (chizma.tasvir).
Etaj-qavat.
Effektivnost-samaradorlikfoydalilik
351
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Абдурашидов К.С., Хабилов Б.А., Тўйчиев Н.Ж., Рахимбоев А.Г. Дарслик.
«Қурилиш механикаси», Тошкент, 2000.
2. Azimov X.A. Bino va inshootlar yong’in xavfsizligi. O’quv qo’llanma. T.:-2004
3. Асқаров Б. "Қурилиш конструкциялари" Дарслик Тошкент, 1995.
4. Xudoev A.D. Yong’in xavfsizligi. Toshkent. 2000 y.
5. Қамбаров Х.У, "Турар жой биноларининг конструктив элементлари" Ўқув
қўлланма. «Ўқитувчи Тошкент-1992 й.
6. ҚМҚ 2,03.08- 98 «Ёғоч конструкциялари». ЎзР Давлат архитектура ва
қурилиш қўмитаси - Тошкент, 1998, 79 бет.
7. ҚМҚ 2.01.03-96 «Зилзилавий худудларда қурилиш.
8. ҚМҚ 2.02. 01-98 «Бино ва иншоотлар заминлари».
9. ҚМҚ 2.08. 01-94 «Тураржой бинолари».
10. ҚМҚ 1.02. 07-97 «Қурилиш учун мухандислик изланишлар».
11.Расулов Х.З. «Замин ва пойдеворлар». Ўқув қўлланма Тошкент. Ўқитувчи.
1993.
12.Расулов Х.З.«Бинокорлик» Луғат. Тошкент Ўқитувчи.
13.Тўйчиев Н.Ж. «Оптимальное проектирование железобетонных конс-
трукций». Монография .Тошкент, Фан, 1991.
14.Тўйчиев Н.Ж. "Фуқаро ва саноат бинолари конструцияси" Ўқув
қўлланмаси. ТАҚИ, 2002.
15. Тўйчиев Н. Ж. Мирхошимов А.М. Плахти К.А. "Кўчмас мулкни баҳолаш
асослари". Ўқув қўлланма. «АДОЛАТ» Тошкент-2000 й
352
MUNDARIJA
KIRISH..........................................................................................................................4
I BOB “BINO VA INSHOOTLAR XAVFSIZLIGI” FANINING NAZARIY
ASOSLARI
1.1.Respublikamizdagi bino va inshootlarning kelib chiqish tarixi va ularning
tahlili…………………………………………………………………………………...6
1.2. Bino va inshootlar xaqidagi umumiy tushunchalar...............................................14
1.3. Binolarga ichki va tashqi kuchlarning ta’siri.........................................................15
1.4. Bino va inshootlarga ta’sir etuvchi omillar..........................................................20
1.5. Konstruksiyalarni hisoblashda yuklar klassifikatsiyasi.........................................21
1.6. Bino va inshootlar sinflari....................................................................................23
1.7. Binoning konstruktiv elementlari..........................................................................26
II BOB. BINO VA INSHOOTLAR XAVFSIZLIGINI TA’MINLASHNING
HUQUQIY-ME’YORIY ASOSLARI.
2.1. Bino va inshootlar qurilishida mehnatni muhofaza qilish ishlarini tashkil
qilish….........................................................................................................................31
2.2. Gidrotexnik inshootlarga oid qonun va me’yoriy hujjatlar mazmuni va
mohiyati.......................................................................................................................34
2.3. Gidrotexnik inshootlar xavfsizligini ta’minlash.................................................. 42
III
BOB.
SANOAT
VA
MUHANDISLIK
INSHOOTLARIDAGI
BINOLARNING TURLARI
3.1. Bir qavatli sanoat binolari...................................................................................46
3.2. Ko‘p qavatli sinchli binolar................................................................................47
3.3. Ko‘priklar...........................................................................................................50
3 .4. Metropoliten......................................................................................................53
3.5. Muxandislik inshootlari.Rezervuarlar, klassifikatsiyasi va ularning konstruktiv
echimlari…………………………………………………………………………..57
3.6. Suv saqlanadigan temirbeton rezervuarlar …………………………………..63
3.7. Neft mahsulotlari saqlanadigan temirbeton rezervuarlar……………………67
3.8. Er osti rezervuarlarini loyihalashning umumiy qoidalari……………………68
3.9. Suv minoralari..................................................................................................72
IV BOB. BINO VA INSHOOTLAR KONSTRUKSIYALARI
4.1. Bino va inshootlardagi poydevorlarning asosiy xususiyatlari.........................74
4.2. Poydevor turlari va ularni loyihalash...............................................................76
4.3. Qurilishda foydalaniladigan qoziqli va alohida poydevorlar ..........................81
4.4. Poydevorlarni hisoblash va o‘rnatnsh..............................................................88
4.5. Binolarga ta’sir etayotgan yuklar va binonnng er osti qismini loyihalash......90
4.6. Bino va inshootlarning asosiy yuk ko‘taruvchi konstruksiyalari……………92
4.7. Konstruktiv elsmentlar va aloxida tayanchlar…………………….…………95
4.8. Zinapoyalarning turlari va konstruksiyalari.....................................................98
4.9. Deraza va eshiklarning konstruktiv echimlari………………………...…...100
4.10. Bino va inshootlarning ustyopma konstruksiyalar.......................................103
4.11. Ustyopma plitalar.........................................................................................103
4.12. Fermalar, struktura va vant konstruksiyalari………….…………………..106
4.13. Arkalar. Ularning turlari va xususiyatlari.....................................................108
V BOB QURILISH KONSTRUKSIYALARI
353
5.1.Beton, temir-beton konstruksiyalari................................................................114
5.2. Temir - betonning afzalliklari va kamchiliklari..............................................114
5.3. Temir-beton konstruksiyalariga quruq va issiq iqlimning ta’siri...................117
5.4. Beton va temirning mexaniq xossalari...........................................................120
5.5.Temir-beton konstruksiyalarining asosiy xossalari.........................................122
5.6.Metal konstruksiyalar……………………………..........................................130
5.7. Metall konstruksiyalarning xususiyatlari.......................................................133
5.8. Mеtall konstruktsiyalarga qo’yiladigan talablar va ishlatiladigan sohalar…136
5.9.Mеtall konstruktsiyalarini hisoblash asoslari………………………………..141
5.10.Konstruksion materiallar va metallar korroziyasi……………...………..…145
5.11. Po’lat matеriallarning qarshiligi. Po’lat sortamеnti......................................147
5.12. Po‘lat konstruksiyalarni hisoblash…………….………………………..…152
5.13.Y
OG
’
OCH KONSTRUKSIYALAR
........................................................................156
5.14. Yog‘och konstruksiyalarining qo‘llanish sohalari........................................157
5.15. Haroratning yog‘ochga va uning issiqlik o‘tkazuvchanligiga ta’siri...........159
5.16. Yog‘ochdan ishlangan yuk ko‘taruvchi konstruksiyalar…………………..162
5.17. Yog‘ochning mexaniq tarkibiga turli faktorlarning ta’siri……..……….…167
5.18.Yog‘och konstruksiyalarini chirishdan va yong‘indan himoya qilish..........169
5.19.Yog‘och konstruksiyalarining afzalligi va kamchiliklari ………………….171
5.20. Yog‘och konstruksiyalarini hisoblash………………………..……………172
5.21. Yaxlit kеsimli yog’och elеmеntlarini hisoblash…………………..……….176
5.22.Yog‘och konstruksiyalardan qurilishda foydalanish…………..………….191
VI BOB. MAXALLIY XOM ASHYOLARDAN QURILADIGAN BINOLAR
KONSTRUKSIYALARI
6.1. G‘ishtli devorlar konstruksiyasi....................................................................196
6.2. Xom g‘ishtli
konstruksiyalar..........................................................................197
6.3. Pardevorlar konstruksiyasi............................................................................200
6.4. Mayda blok va tabiiy toshdan terilgan devorlar.............................................201
6.5. Tosh va armatosh konstruksiyalar……………………..……………………203
6.6. Tosh g’isht va armatosh konstruktsiyalarni hisoblash………………………206
6.7
.
Sinchli yog‘och konstruksiyalar.....................................................................208
6.8. Mahalliy usulda qurilgan sinchli va paxsa devorli binolar….……………...210
VII BOB. TERMITLAR
7.1. Termitlarning yog‘och konstruksiyalaridagi yashash tarzi............................214
7.2. Termitlarning yog‘och konstruksiyalariga ta’siri ..........................................215
VIII BOB. BINO VA INSHOOTLARDA YONG‘IN XAVFSIZLIGI
ASOSLARI
8.1 Bino va inshootlarni yong’in va portlash xavfi bo’yicha guruxlanishi...........218
8.2. Qurilish ashyolarining yonuvchanligi...........................................................219
8.3.. Bino qurilmalarining o’tga chidamliligi........................................................223
8.4. Qurilish konstruksiyalarning o‘tga chidamliligini oshirish....................................................231
8.5. Portlash xavfi mavjud bo’lgan inshootlarni himoyalash................................236
8.6. Binolarda portlashga qarshi himoya vositalarini loyihalash..........................239
8.7. Binolarni loyihalash va konstruktiv echim qabul qilishda yong‘in xavfsizligini
ta’minlash..............................................................................................................242
354
IX BOB ZILZILAVIY HUDUDLARDAGI BINO VA INSHOOTLARNING
ZILZILABARDOSHLIGINI TA’MINLASH
9.1. Bino va inshootlarning zilzilabardoshligini ta’minlash..................................247
9.2. Binolarning zilzilabardoshligi. Hajmiy relashtirish va konstruktiv echimlar
xususiyatlari…...…………………………………………………………………249
9.3. Zilzila oqibatlari…………………………………..………………………..251
9.4. Seysmik mustahkam binolarni loyihalash……………….………………….255
X BOB. BINO VA INSHOOTLARNI TEXNIK VA IQTISODIY BAHOLASH
10.1. Ko‘chmas mulkni baholash tamoyillari……………………………………270
10.2. Bino va inshootlarning texnik holatini baholash……………………..……277
10.3. Kuchmas mulkni baxolashda xarajatli yondoshuv………………...………282
10.4. Imoratlarni baholashda sotuvlarni qiyoslash yondoshuvi………..………..283
10.5. Iqtisodiy baholashda bozor, daromadli yondashuv………………….……285
10.6. Imoratni baholashda ekologiya-muxit ta’sirini inobatga olish…………..287
XI BOB. BINO VA INSHOOTLARNI EKSPLUATATSIYA QILISHNI
TASHKILLASHTIRISH
11.1. Texnik ekspluatatsiyaning mazmuni va vazifasi ………………………….290
11.2. Shikastlangan binolarni eskirishi va ularni tashxis etish…………………..294
11.3. Bino va inshootlarning xizmat muddati…………………………………...296
11.4. Binolarga tabiiy va texnologik ta’sirlar……………………………………300
11.5. Binolarning jismoniy va ma’naviy eskirishi………………………………305
11.6. Qurilish konstruksiyalarining namlanishi va ulardan himoyalanish
usullari…………………………………………………………………………...310
11.7. Bino unsurlarini erta eskirishi va uni oldini olish…………………………313
11.8. Konstruksiyalardagi himoya qoplamalari. Ularning turlari va vazifasi. ….315
11.9. Konstruktiv unsurlarning ko‘riklarini turlari va davriyligi……….……..318
11.10. Binolarini mavsumiy sharoitlarda ekspluatatsiya qilish………………..320
11.11. Jamoat binolarini ekspluatatsiya qilish xususiyatlari…………………..321
XII BOB. YUK KO’TARISH MEXANIZMLARIDAN FOYDALANISHDA
XAVFSIZLIK TEXNIKASI
12.1 Yuk ko‘tarish mexanizmlaridan xavfsiz foydalanish qoidalari…………..327
12.2. Qurilishda tashish va ortish-tushirish ishlari………………………………330
12.3. Qurilishda montaj ishlarini xavfsiz bajarish usullari.................................331
12.4. Qurilishda ishlatiladigan xavozalar va ulardan foydalanishda mehnat
xavfsizligi..............................................................................................................335
12.5. Xavozalarni o‘rnatish va foydalanishda xavfsizlik qoidalari..................335
12.6 . Xavoza xamda supalarning mustahkamligi va turgunligini xisoblashning asosiy
prinsiplari………………….…………………………………………………….336
ILOVA………………………………………………………………………….338
GLOSSARI…………………………………………………………………….347
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………351
355
СОДЕРЖАНИЕ
ВВЕДЕНИЕ..................................................................................................................4
Do'stlaringiz bilan baham: |