Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

 
 
13.5 . Xavoza xamda supalarning mustahkamligi va turg’unligini 
hisoblashning asosiy prinsiplari 
 
Xavoza  va  supalarda  ishlashning  xavfsizligi  ularning  mustahkamligi  hamda 
turgunligiga  bog’liq.  Xavozalarning  qurilmasi  mustahkam  bo’lishi  usun 
xisoblashda ustunlar, ko’ndalang va  bo’ylama, to’shamalar, dioganal bog’lamalar 
to‘g‘ri tanlanishi zarur.  
Mustahkamligini  ta’minlash  maqsadida  xavoza  va  so’rilar  ko’zda  tutiladigan 
maksimal  yukka  mo’ljallanadi.  Maksimal  yuk  ishlar  turiga  bog’liq.  Gisht  va 
boshqa  materiallar  solingan  paketlar  (konteynerlar)ni  tushamalarga  kranlar  bilan 
o’rnatishda (chiqarishda) 1,2 ga teng bo’lgan dinamiklik koeffisenti ham hisobga 
olinadi: 
Gisht  konteyner  (paket)ning  massasi  700-1200  kg;  qorishmali  yashikning 
massasi  200kg;  material  ko’tarib  turgan  ishchining  massasi  130  kg;  materialsiz 
ishchining massasi 100 kg.  

---

 
337 
 
To’shamalar  bir  tyokis  taqsimlangan  yuk  (gisht,  tosh  terish  ishlari  uchun  250 
kg/m
2
,  suvoqchilik  ishlari  uchun  200  kg/m
2
,  montaj  ishlari  uchun  100  kg/m
2
) 
ta’siriga chidamlikka sinaladi. 
Ko’ndalang  va  bo’ylama  yuklar  tushadigan  ustunlar  xisobiy  mustahkamligi 
Eyler  kritik  kuchi  (R
E
)ni  aniqlash  va  uni  kurib  chikilayotgan  kavatdagi  xisobiy 
siqish kuchi (R
xis
)ga taqqoslash yo’li bilan tekshiriladi: Eyler krtik kuchi quyidagi 
formuladan topiladi; 
2
2
h
Åj
Ï
Pý =
 
Bu erda: E – elastiklik moduli; 
 j-kesimning inersiya moment sm. 
 h-bush turgan ustunning balandligi sm. 
)
(


êã
Ð
P
P
n
k
Ð
âàêò
ø
äîèì
õèñ
3
+
+
=
 
Bu erda R
xis
 – xisobiy sikish kuchi kg. 
k – 2ga teng bo’lgan ortikcha yuk koeffitsenti. 
n – kavatlar soni. 
R
 doim
 – ustunga tushadigan doimiy yuk kg. 
R
sh
 – shamoldan tushadigan yuk (35-45 kg/m
2
 qilib olinadi.) 
R
vakt
 –vaktincha tushadigan yuk kg. 
R
e
  <  R
xis
  bo’sa,  ustunlar  turgunmas  bo’ladi,  shu  sababli  uning  bikrligini 
oshirish choralarini kurish kerak.