Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

13.4. Xavozalarni  o‘rnatish  va  foydalanishda  xavfsizlik  qoidalari 
 
 Xavozalarni  qaysi  maqsadga  muvofiq  tayyorlangan  bo’lsa  faqat  shu 
yo’nalishda ishlatish lozim bo’ladi. Chunki ularda bajariladigan ishni turiga qarab 
yuk ko’tarish qobiliyati har xil bo’ladi. 
Xavozalarni  o’rnatishdan  oldin  ularni  ustunlari  ostidagi  poydevor  va  uning 
asosini  tartibot  loyihasida  ko’rsatilganidek  tayyorlash  kerak,  chunki  xavozaning 
ustivorligi    uning  asosining  mustahkamligiga  bevosita  bog’liq  bo’ladi.  Ularni 
o’rnatish  jarayonida  birorta  qismini  boshqa  bir  tasodifiy  detal  bilan  almashtirish  
yoki  qiyshayib  qolgan  elementlarni  o’rnatish  taqiqlanadi.  Bu  shartli  talablarni 
e’tiborga olmaslik foydalanish davrida talofatga olib kelishi mumkin. 
Xavozaning  4  metr  balandlikkacha  barcha  turlarini  ish  yurituvchi  tomonidan 
texnik  qabul  qilingandan  so’ng  foydalanishga  ruxsat  etiladi,  4  metrdan  baland 
bo’lgan xollarda esa ularni maxsus majburiy buyruq asosida tayinlangan komissiya 
tomonidan sinab qurilgandan keyin yozma bayonnoma orqali rasmiylashtiriladi va 
shundan keyingina foydalanishga ruxsat etiladi. 
Xavozalarga  ruxsat  etilgan  miqdoridan  ortiq  bo’lgan  yukni  chiqarish  xam 
ularni  qulab  tushishiga  sabab  bo’ladi.    Xavoza  poliga    qo’yiladigan  yukning 
miqdori ularda bajariladigan ishning texnalogik xaritasida ko’rsatilgan miqdoridan 
oshmasligi  lozim,  masalan,  gisht  teruvchilar  uchun  xavozalarda  qo’yiladigan 
yukning 1m
2
 250 kgdan oshmaslgi kerak. 
Xavozalarda  eng  ko’p  tarqalgan  baxtsizlik  qoidalari  odamlarni  balandlikdan 
qulab  tushishi  bilan  bog’liq.  Balandlikning  xavfli  chegarasi  1,1m  dan  boshlanadi 
va 5m dan yuqorisi o’ta xavfli xisoblanadi. 
Odamlarni  qulab  tushishiga  ko’pincha  himoya  to’siqlarining  yo’qligi, 
qavatlardagi  polning  notyokisligi  va  etarli  darajada  mustahkamlanmaganligi  va 
qolaversa  ish  jarayonida  ishchilar  tomonidan  xarakatlanish  qoidalarini  buzilishi 
sabab bo’ladi. 
Xavozalarga  chikariladigan  va  ulardan  tushiriladigan  yuklar  chigirlar  yoki 
kutarma kranlar yordamida extiyotkorlik bilan keskin xarakat qilmasdan bajarilishi 
lozim.  Yuk  ko’taruvchi  chig’irlarni  erda  o’rnatib  xavoza  qurilmasi  bilan  

---

 
335 
 
bog’lamagan  ma’qul.  Chunki  bu  xolda  yukni  xarakatidan  yuzaga  keladigan 
inersiya kuchining ta’siridan hosil bo’lgan tebranish xavoza qurilmalariga zo’riqish 
chaqirmaydi.  
Metal  quvirlardan  qilingan  xavozalar  ko’p  marotaba    (60  marotabagacha) 
takror  ishlatishga  mo’ljallangan.  Shu  munosabatdan  uning  o’zaro  ulanadigan 
qismlar  vaqt  o’tishi  bilan  yemirilib  yoki  qisman  egilishi  oqibatida  diformatsiya 
berishi  mumkin.  Bunday  diformatsiyalarni  doimiy  nazorat  qilib  turish  va  ularni 
o’rnatish  oldidan  qayta  ta’mirlash,  xavfsizlikni  ta’minlashdagi  eng  zarur 
omillardan biri xisoblanadi.  
Xavozalarning  ustivorligi  odatda  xisoblash  yoki  tajriba  asosida  sinov  yo’li 
bilan aniqlanadi.  
Xavozalarni  yuk  ta’sirida  sinovdan  o’tkazilayotganda  xavoza  elementlarida 
me’yoridan  ortiq  qoldiqk  diformatsiya  xosil  bo’lishi,  payvand  joyidan  kuchishi 
yoki  darz  ketishi  kabi  alomatlarning  paydo  bo’lgan  xollarda  ulardan  foydalanish 
qatiyan  man  etiladi.  Sinov  paytidagi  difarmatsiya  miqdori  vertikal  bo’yicha  1 
metrga 1,5mm va gorizontal bo’yicha 2,5 metrga 1mm.dan oshmasligi shart.  
Ko’p  qavatli  imoratlarda  qo’llaniladigan  metall  qurilmali  xavozalar  yashin 
qaytargich moslamalar bilan jihozlangan bo’lishi lozim. 
Xavozalarning 
zamonaviy 
turlaridan 
yana 
biri 
osma 
kajavasimon 
ko’rinishdagisidir,  bu  xavozaning  konsolga  blok  orqali  simarqon  bilan  ulangan 
namuna tasvirlangan.  

---

 
336 
 
 
 
11.1.Tarnov quvurlarini o’rnatishda osma kanatdan foydalanish