Microsoft Word kasbiy psixologiya \355.\355.\355

Faoliyatning muhim xususiyatlari 
Hayvonlar faolligi 
Inson faoliyati 
Instinktiv - biologik faollik 
Bilishga  va  muloqatga  bo'lgan  ehtiyojlar 
bilan yo'naltirilgan 
Hamkorlikdagi  faoliyat  emas,  biologik 
maqsadlar, 
(oziqlanish, 
himoyalanish)ga 
asoslangan to'da bo'lib  
yurish, . 
Kishilik  jamiyati  hamkorligidagi  faoliyat 
asosida tashkil topgan, har bir harakat inson uchun  
hamkorlikdagi  faoliyatidagi  o'rniga  ko'ra 
ahamiyatlidir 
Ko'rgazmali  -  yaqqol  vaziyatlar  bilan 
boshqariladi. 
Predmet  va  hodisalarni  mavhumlashtirish, 
ular 
o'rtasidagi 
sababiy 
boqlanish 
va 
munosabatlarni  
aniqlash mumkin.   
Irsiy  jihatdan  mustahkamlangan  dastur 
(instinkt)lar 
asosidagi 
xatti-harakatlar, 
ko'nikmalar 
yakka 
tartibda 
hosil 
bo'lib 
hayvonning  yashash  uchun  tashqi  sharoitlarga 
moslashishi sifatida namoyon bo'ladi. 
Tajribani berish va o'zlashtirish muloqotning 
ijtimoiy  vositalari  (til  va  boshqa  belgilar  tizimi) 
yoki moddiy madaniyat mahsulotlari orqali amalga 
oshiriladi. 
Yordamchi  qurollar,  vositalar  yasashi 
mumkin,  ammo  undan  qurol  sifatida  doimo 
foydalanmaydi. Bir qurol yordamida boshqa qurol 
yasay olmaydi. 
Mehnat 
qurollari 
yasab, 
uni 
keyingi 
avlodlariga  ham  qoldirishi  mumkin.  Turli  predmet 
va qurollardan foydalanib, yangi qurol va vositalar 
yarata oladi. 
Tashqi muhitga moslashadi 
O'z  ehtiyojlariga  muvofiq  tarzda  tashqi 
dunyoni o'zgartiradi. 
 
Odamni  ishlashga  majbur  qiluvchi  motiv  uning  ovqatlanish  ehiyoji  bo’lishi  mumkin.  Biroq 
odam,  masalan,  dastgohni  ochlik  ehtiyojini  qondirish  uchun  boshqarmaydi.  Inson  faoliyatining 
mazmuni  jamiyat  talab  qiladigan  biron  mahsulotni  tayyorlash  maqsadi  bilan  belgilanadi.  Faollik 
manbai bo’lgan faoliyat yaxshi anglab olingan maqsad bilan belgilanadi. 
  Yuqoridagi  jadvalda  inson  faoliyati  bilan  hayvonlar  xatti-harakati  o’rtasidagi  farqlar  aks 
ettirilgan.  Faoliyat  faollikni  anglab  olingan  maqsad  bilan  boshqaradi.  Faoliyatni  anglash  qanday 
darajada bo’lmasin maqsadni anglash hamma vaqt ham zaruriy belgi sifatida qolaveradi.  
I.M.Sechenov fiziologik organlar va tizimlar faolligi yoki ishi to’g’risida tasavvurga ega bo’lgan, 
shu  sababdan  uning  asarlarida  "Tafakkurning  faol  shakli",  "Tafakkur  faoliyati",  "Miya  faoliyati", 
"Muskul  faoliyati"  so’z  birikmalar  keng  ko’lamda  joy  olganligi  I.P.Pavlov  tomonidan  "Oliy  nerv 
faoliyati",  N.A.Bernshteyn  esa  "Fiziologik  faolligi"  atamani  fan  olamiga  olib  kirgan.  Lekin 
N.A.Bernshteyn  faollik,  faoliyat,  ish,  mehnat  tushunchalarini  ma'nosiga  ko’ra  farqlagan  bo’lishiga 
qaramay, u aksariyat hollarda faollikni faoliyat ma'nosida qo’llagan. 
  Psixofiziologiyada  faoliyat  faollikni  fiziologik  ma'nosi  sifatida  talqin  qilingan  bo’lsa,  ish, 
mehnat faoliyati, "mehnat faolligi" mazmunida qo’llaniladi. Ijtimoiy psixologiyada "Faoliyat - faollik - 
ish  -  mehnat",  "Faoliyat  -  xulq",  "mehnat  -  xulq,  faoliyat"  ko’rinishlari  juftligi  uchrab  turadi. 
S.L.Rubinshteyn  ong  va  faoliyat  birligi  tamoyilini  ilgari  surib,  uni  atroflicha  asoslab  berib,  faoliyat 
psixologiyasini yaratish zarurligini tushuntira oldi. Uningcha, mehnat psixologik emas, balki "ijtimoiy 
kategoriya", psixologiya esa "mehnat faoliyatining psixologik jabhalarini" tadqiq etadi. 
  A.N.Leontev  faoliyatning  psixologik  nazariyasini  yaratib,  uning  asosiy  tushunchasi  sifatida 
"Predmetli  faoliyat"  so’z  birikmasini  fanga  olib  kirdi.  Muallif  tomonidan  "Odamning  hissiy  amaliy 
faoliyati"  so’z  birikmasi  "ijtimoiy  inson"  sifatida  talqin  etiladi.  Uning  asarlarida  "Faoliyat",  "Xulq" 
tushunchalari har xil mazmunda ishlatiladi, jumladan "Teskari alohalar vositasida xulqni boshqarish", 

---

56 
 
"Faoliyatning  halhali  tuzilishi",  "Faoliyatni  boshqarish",  "qo’lning  tuyush  faoliyati",  "Perseptiv 
faoliyat", "Reseptor va effektor" apparatlarining hamkorlik faoliyati kabilar.  
  B.G.Ananev faoliyat psixologiyasini faollik psixologiyasi ma'nosida tushunadi. Uning fikricha 
bilish va muomala faoliyatning birlamchi ko’rinishidir. Tadqiqotchi "Inson faoliyati", "Tashkiliy ish", 
"Tashkilotchilik faoliyati", "Xulq jarayonining algoritmlari" atamalaridan har xil ma'noda foydalanadi.