Microsoft Word kasbiy psixologiya \355.\355.\355

26.3. Bilimlarni o’zlashtirish jarayoni va uning psixologik komponentlari 
Ta'lim jarayonining natijasi o’zlashtirish, ichki va tashqi faoliyatni maqsadga muvofiq ravishda 
o’zgartirishdir.  Ta'lim  bir  odamning  boshqasiga  bilim  va  ko’nikmalar  berishidir.  Bilim,  ko’nikma  va 
malakalar ta'lim jarayonining natijasidir. Bilimlarni o’zlashtirish jarayoni muammosi P.Ya.Galperin va 

---

317 
 
N.  F.  Talizina  tomonidan  o’rganilgan.  Ular  aqliy  hatti-harakatlarni  bosqichma-bosqich  shakllantirish 
nazariyasini ishlab chiqqanlar.  
Mualliflar  aqliy  hatti-harakatlarni  moddiy  holda  tashqi  nutq  yordamida  hamda  aqliy  shaklda, 
fikrda namoyon bo’lishini izohlab berdilar. Aqliy  hatti-harakatlarning birinchi bosqichi rasm, sxema, 
diagramma va shartli belgilar tarzida o’z ifodasini topadi. Aqliy hatti-harakatlarning ikkinchi bosqichi 
ko’rgazmalardan  olgan  tasavvurlari  to’g’risida  o’quvchilarning  ovoz  chiqarib,  fikr  yuritishidan 
iboratdir.  Uchinchi  bosqich  esa,  sub'ekt  ongida  tasavvur,  tushuncha,  qonuniyat,  xossa,  xususiyat, 
operasiya,  usul  tariqasida  namoyon  bo’ladi.  Ma'lumki,  o’quvchilarga  taklif  etiladigan  axborotlar  aql 
bovar  qilmaydigan  darajada  tezlik  bilan  ko’payib  bormoqda.  Shuningdek,  ularning  juda  tez  eskirib 
qolib, yangilashni taqozo etishi ham o’z-o’zidan ma'lum bo’lmoqda. 
To’rtinchi bosqichda bajarilgan hatti-harakatlar ichki rejada ovoz chiqarilmay bajariladi. 
Beshinchi bosqichda esa faoliyatni fikran bajarishga o’tiladi. Bundan ravshan ko’rinib turibdiki, 
materialni  asosan  yodlab  olish  va  xotirada  saqlab  qolishga  asoslanadigan  ta'lim  hozirgi  talablarga 
qisman  javob  bermoqda.  O’quvchilarga  hamisha  yangilanib  turadigan  axborotni  mustaqil  ravishda 
o’zlashtirib borishga va o’qishni bitirib ketganidan keyin, kishiga jadal sur'atlar bilan o’sib borayotgan 
fan-texnika  taraqqiyotidan  orqada  qolib  ketmaslik  imkoniyatini  beradigan  qobiliyatlar  taraqqiyotini 
beruvchi  tafakkur  sifatlarini  tarkib  toptirish  muammosi  birinchi  o’ringa  chiqib  bormoqda.  Ta'lim 
jarayonida o’zlashtirishning muvaffaqiyati quyidagilarga bog’liq: 
1. 
Ta'lim mazmuniga. 
2. 
O’quv   rejalari,   dasturlari,   darsliklar   va   o’quv qo’llanmalarining mavjudligiga; 
Ta'lim metodikalarini takomillashganligiga; 
O’qituvchi mahoratiga; 
O’quvchining individual psixologik xususiyatlariga. 
Tadqiqotlar shuni  ko’rsatadiki,  turli  individual  tipologik xususiyatlarga ega o’quvchilar uchun 
ta'limning  yagona  qulay,  optimal  sharoitlarini  yaratish  mumkin  emas.  Ammo  o’zlashtirishning 
samaradorligini  oshirishda  muammoli  ta'lim,  noan'anaviy  ta'lim  usullarini  qo’llashmuhimahamiyatga 
egadir.