Microsoft Word kasbiy psixologiya \355.\355.\355



Download 4,45 Mb.
Pdf ko'rish
bet281/558
Sana05.07.2021
Hajmi4,45 Mb.
#109653
1   ...   277   278   279   280   281   282   283   284   ...   558
Bog'liq
kasbiy psixologiya

Tushunchalar 
  Tafakkur  tushunchalar  shaklida  ifodalanadi.  Tushuncha  deganda  biz  narsa  va  hodisalarning 
eng  muhim  va  eng  asosiy  xususiyatlarini  aks  ettirishni  tushunamiz.  Tushunchalar  hukmlardan  tarkib 
topadi.  Shu  sababli  tushunchaning  mazmunini  ochib  berish  uchun  bir  qancha  hukm  yurtishga  to’g’ri 


172 
 
keladi. Masalan, odam ongli mavjudotdir degan tushunchani oladigan bo’lsak, bu yerda odamning eng 
muhim xususiyati uning ongliligi ekani qayd qilinyapti. 
  Tushunchalar odamning turmush tajribasi va bilimlarining ortishi jarayonida tarkib topa boradi. 
Ana  shu  jihatdan  olganda  maktabdagi  o’qish  jarayonida  bolada  asosan  tabiat  va  jamiyat  hodisalari 
haqida  tushunchalar  tarkib  toptirishdan  iboratdir.  Demak,  katta  odamlarga  nisbatan  bolalarda  hali 
tushunchalar juda oz bo’ladi. 
  Odatda tushunchalar mohiyati jihatidan konkret  va abstrakt tushunchalarga ajratiladi. Alohida 
olingan  bir  butun  narsaga  aloqador  tushuncha  konkret  tushuncha  deb  ataladi.  Masalan,  stol,  divan, 
qayrag’och,  traktor  va  hokazo.  Moddiy  borliqdagi  narsalardan  fikran  ajratib  olingan  ba'zi  xususiyat, 
sifat, 
holatlarga, 
shuningdek 
narsalar 
o’rtasidagi 
ichki 
munosabatlarga, 
qonuniyatlarga 
qaratilgantushunchalar  abstrakt  tushuncha  deb  ataladi.  Masalan,  og’lik,  o’zunlik,  balandlik,  kenglik, 
harakat, yorug’lik, qiymati haqidagi tushunchalar va hokazo. 
  Tushunchalar  ko’lami  jihatidan  3  turga:  yakka  tushunchalar,  umumiy  tushunchalar  va 
to’planma  tushunchalarga  bo’linadi.  Yakka  tushunchalar  yakka  narsa  va  hodisalar  haqidagi 
tushunchadir.  Bunday  tushunchalarga  sohibqiron  Amir  Temur,  Mirzo  Ulug’bek,  Sirdaryo 
tushunchalarini  misol  qilib  keltirsa  bo’ladi.  Yakka  tushunchalarning  xususiyati  shuki,  bu 
tushunchalarda  hamisha  aniq  obraz  mavjud  bo’ladi.  Umumiy  tushunchalarda  bir  jinsda  bo’lgan  ko’p 
narsa va hodisalar gavdalantiriladi. Masalan, kitob, maktab, yo’ldo’z, talaba va boshqalar. 
  To’planma  tushunchalar  bir  jinsda  bo’lgan  narsa  va  hodisalar  to’plami  haqida  yaxlit  fikr 
yuritiladigan  tushunchadir.  Masalan,  paxtazor,  kutubxona,  yig’ilish  va  hokazolar.  To’planma 
tushunchalarning  bir  qanchasi  birdaniga  tatbiq  qilinganda  umumiy  to’planma  tushunchalar  bo’ladi. 
Masalan, Alisher Navoiy nomidagi Davlat Mo’zeyi tushunchasi, yakka to’planma tushunchaga oiddir. 
Guruh,  
jamoa,  halq,  millat  va  boshqalar,  umumiy  to’planma  tushunchasiga  misol  bo’la  oladi.  Yetti 
og’ayni  yo’ldo’zlar to’plami, Hamza teatri jamoasi, Paxtakor futbol jamoasi kabilar  yakka to’planma 
tushunchalar jumlasiga kiradi.  
  Fikr  yuritishda  tushuncha  bilan  so’z  o’zaro  bog’liq  ravishda  namoyon  bo’ladi.  Bir  tomondan 
so’z yordamisiz tushuncha vujudga kelmaydi, ikkinchi tomondan so’z tushunchaning moddiy asosi va 
funksiyasini bajaradi. Tushunchalar bir yoki undan ortiq so’zlardan tashkil topishi mumkin. Masalan, 
halq  degan  tushuncha  bir  so’zdan,  o’zbek  halqi  ikki  so’zdan  qahramon  o’zbek  halqi  uch  so’zdan, 
ozodlik uchun kurashayotgan halqlar, degan tushuncha to’rt so’zdan tashkil topgan. 
  Tushunchalar  fikr  yuritishning  asosiy  jarayonlari,  ya'ni  klassifikasiyalash,  umumlashtirish  va 
abstraksiyalash yordami bilan vujudga keladi. So’zlar, belgilar, simvollar, atamalar tafakkur jarayonida 
tushunchalarning  mazmunini  aks  ettiradi.  I.P.Pavlov  ta'biri  bilan  aytganda,  so’z  ikkinchi  signal 
tizimining,  barcha  signallarning  signallaridir,  binobarin  shu  signallarning  hammasini  ifodalaydi,  shu 
signallarning hammasini umumlashtiradi.  
  Shunday  qilib,  tushunchalar  mohiyati  hukmlarda  yoritiladi,  mavjud  hukmlar  asosida  xulosa 
chiqariladi.  Yangi  hukm  hosil  qilinadi,  topilgan  yangi  belgilar,  alomatlar  tushunchalarni  yanada 
boyitadi. Tafakkur yordamida inson yaratish, kashf etish, ixtiro qilishda davom etishi mumkin. Demak, 
yangi  tushunchalar,  atamalar  yuzaga  kelaveradi,  iste'moldagilari  esa  yangi  mazmun  kasb  etadi. 
Determinizm  tamoyiliga  binoan  so’zlar  yangi  tushunchalar  yaratilishiga  vosita  bo’lib  xizmat 
qilaveradi, shuning bilan birga tushunchalar zamirida yangi so’zlar va iboralar vujudga keladi, yoinki 
yangicha talqin qilish kuchayadi. So’z bilan tushunchalarning chambarchas bog’lanishi va munosabati 
filogenezda ham ontogenezda ham operasional va funksional xususiyatlarni yo’qotmaydi.  

Download 4,45 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   277   278   279   280   281   282   283   284   ...   558




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish