Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

9.2.9. “Shajarayi Xorazmshoh’iy” 
“Shajarayi Xorazmshoh’iy” va “Xorazm tarixi”(1910-1918 yy.) asarlari 
muallifi serqirra istedod soh’ibi Muh’ammad Yusuf ibn Bobojonbek Baёniy 
(1858-1923 yy.)dir. Baёniyning naslu nasabi Xiva xonligini kwp yillar idora qilgan 
Qwng’irotlar sulolasiga borib ulanadi. Otasi Bobojonbek Xiva xoni Eltuzarxon 
(1804-1806 yy.)ga nabira bwladi. 

---

 
110
Muh’ammad Yusuf Baёniy  ёshligidan yaxshi tarbiya topdi, keng malumot 
oldi. Arab va fors tillarini yaxshi wrgandi, adabiёt, tarix, tibb va musiqa ilmlarini 
egalladi. Shu bilan birga xattotlik ilmini h’am yaxshi wrgandi. U, ayniqsa 
xatlarning rayh’oniy, suls, kufiy va shikasta turlari bwyicha moh’ir xattot, musiqa 
ilmida, ayniqsa tanbur va g’ijjak chalishda mah’oratli sozanda bwlib etishdi. 
Baёniy mumtoz adabiёtni, xususan sher ilmini h’am puxta egalladi, wz 
zamonining shoiri sifatida dong taratdi. U mumtoz sheriyatning barcha turlarida 
ijod qildi. Wzidan bir sheriy twplam, devon qoldirdi. Devoni qwlёzmasi WzR FA 
ning Sharqshunoslik instituti fondida saqlanmoqda. 
Baёniy asosan yirik tarixnavis olim, Munis va Ogah’iylarning davomchisi 
sifatida shuh’rat qozondi. Bu soh’ada u ikki yirik asar yaratdi. 
Baёniyning “Shajarayi Xorazmshoh’iy” asarida Xorazmning turklarning 
qadimgi podshoh’i Ёfas wg’lon, Ёfas ibn Nuh’dan to Qwng’irot sulolasigacha 
kechgan tarixi baёn etilgan. Asarning eng qimmatli qismi Muh’ammad Rah’im 
avval (1806-1873 yy.) va Asfandiёrxon (1910-1918 yy.) davrigacha bwlgan 
swnggi qismidir. 
Olimning ikkinchi tarixiy asari “Xorazm tarixi” kitobida Xorazmning 1910-
1918 yillar orasidagi ijtimoiy-siёsiy tarixi keng ёritilgan. 
Muh’ammad Yusuf Baёniy moh’ir tarjimon sifatida h’am nom qoldirgan. U 
kwpgina muh’im tarixiy asarlarni arab va fors tillaridan wzbek tiliga tarjima 
qilgan. Abu Jafar Muh’ammad ibn Jarir at-Tabariyning “Kitob ar-rasul va-l muluk 
va-l-xulafo”, Darvesh Ah’madning “Cah’oyif ul-akbar”, Kamoliddin Binoiyning 
“Shayboniynoma” asarlari ana shular jumlasidandir. 
Baёniyning “Shajarayi Xorazmshoh’iy” asarining (1911-1913 yillari ёzib 
tamomlagan qismi, yani Muh’ammad Rah’imxon soniy zamonidan sayyid 
Asfandiёrxon h’ukmronligi davrini wz ichiga olgan 15- va 16- boblari İqboloy 
Azizova tarafidan swz boshi va zarur izoh’lar bilan, 1991 yili “Meros” twplamida 
nashr etilgan.