I bob qattiq jismlar 1-§. Qattiq jismlarning fizikasida asosiy tushunchalar

Kimyoviy reaksiya tezligi: 
 
 
 
N
A
- N
B
- o‘zaro reaksiyaga kirishuvchi moddalar miqdori 
ΔW-kimyoviy reaksiyaning amalga oshishi uchun zarur energiya 
R- universal gaz doimiysi 
a,  b  –  kimyoviy  reaksiya  formulasida  elementlar  oldiga  qo‘yiladigan 
koeffisiyentlar 
Faolatsiya  energiyasi  -  bu  molekulalarning  o‘rtacha  energiyasiga  nisbatan 
ortiqcha energiya bo‘lib, molekulalar to‘qnashganda shu energiya hisobiga kimyoviy 
reaksiyaga kirishadi. 
Suyuqliklarda diffuziya tezligini belgilovchi faolatsiya energiyasi: 

W
dif.
 = ( 1 - 4 ) kkal/mol ga teng bo‘ladi. 
Har  xil  emirgichlardagi  kimyoviy  reaksiyani  belgilovchi  faolatsiya  energiyasi 
esa 

 W   = (10 -  100) kkal/mol bo‘lishi mumkin. 
Agar  

W >

 W
dif.
 bo‘lsa kimyoviy reaksiya ketadi. 
Agar 

W<

W
dif.
        bo‘lsa diffuziya jarayoni sodir bo‘ladi. 
Shlipovka  qilingan  (  jilvirlangan)  sirt  sayqallangan  (polirovka  qilingan)  sirtga 
nisbatan kichik faolatsiya energiyasiga ega. 
Faolatsiya  energiyasini  sirt  notekisliklari,  nuqsonlari  va  atomlarning  joylashish 
zichligiga bo‘g‘liq bo‘lib, ularning oshishi bilan kamayib boradi. 



sirt
hajm
g
N
N
D
v


)
exp(
)
(
)
(
RT
W
N
N
v
b
B
a
A
p





---

 
137 
Har  xil  kristall  yo‘nalishlarida 

W  har  xil  bo‘lgani  uchun  yemirilish  tezligi 
kristall yo‘nalishiga bog‘liq bo‘ladi. 
Bunday  yemirgichlar  selektiv  yemirgichlar  deyiladi  va  kristall  strukturasini 
o‘rganishda,  sirt  va  hajmidagi  nuqsonlarni    tekshirishda  ishlatiladi.(

W>

W
dif.
-
kimyoviy reaksiya tezligi boshqariladi), haroratga kuchli bog‘liq bo‘ladi. 

W<

W
dif
 – sayqallovchi yemirish, sirt notekisliklariga va nuqsonlarga bog‘liq 
emas,  haroratga  kuchsiz  bog‘liq  bo‘ladi.  Asosan  diffuziya  tezligiga  ta‘sir  qiluvchi 
faktorlarga  ,  masalan  aralashtirib  turishga,  yemirgich  yopishqoqligiga  bog‘liq. 
(Bunday yemirgichlarda diffuziya tezligi boshqarilib turiladi)bo‘ladi. 
Kremniy uchun sayqallovchi yemirgich HF va HNO
3
 aralashmasidir. Yemirilish 
kremniy erishining elektro kimyoviy nazariyasi asosida sodir bo‘ladi. 
Bu  nazariyaga  asosan  yemirgich  bilan  qoplangan  kremniy  sirtida  juda  ko‘p 
sondagi mikroelektrodlar-katod va anodlar hosil bo‘ladi.Anod bor sohalarda kremniy 
oksidlanadi va so‘ngra  oksid  erib  H
2
SiF
6
 hosil bo‘ladi. Katodli  sohalarda  esa  HNO
3
  
qayta hosil bo‘ladi: 
3Si+4HNO
3
+18HF=3H
2
SiF
6
+4NO+8H
2
O 
Kremniyning  HF  va  HNO
3
  aralashmasida  yemirilish  tezligi  kimyoviy 
reagentlarning  kremniy  sirtiga  diffuziyasi 
tezligi 
bilan 
aniqlanadi. 
Bunda 
sirt 
notekisliklari  yemirilib,  tekislanib  boradi.1-
rasmda 
yemirgich 
miqdori 
gradiyenti 
katta,shuning  uchun  yemirilish  tezligi  katta 
bo‘ladi.