106
iqtisodiyotdagi rolining yanada ko‗proq oshib borishi ro‗y berdi. Hozirgi davrda davlat
tomonidan tartibga solishni muhim maqsadi sifatida nafaqat sikliga qarshi tartibga solish va
ish bilan bandlilikni ta‘minlash, balki iqtisodiy o‗sishning yuqori darajasini va yaxlit takror
ishlab chiqarish jarayonini optimallash-tirishni rag‗batlantirish tan olinadi.
Ma‘muriy buyruqbozlikka asoslangan tizimdan bozor iqtisodiyotiga o‗tish sharoitida
davlatning milliy iqtisodiyotga aralashuvini nima belgilab beradi?- degan savol tug‗ilish
tabiiy.
Birinchidan, davlat o‗ziga milliy iktisodiyotda bozor vositasida o‗z - o‗zini tartibga
solish orqali bajarish mumkin bo‗lmagan yoki samarali bajarish mumkin bo‗lmagan
vazifalarni oladi. Bunga mudofaani ta‘minlash, mamlakatda ishki tartibni saqlash va aholining
kam ta‘minlangan qismini ijtimoiy rimoyalash kabilarni misol qilib keltirish mumkin.
Ikkinchidan, bozor iqtisodi sharoitida rususiy ishlab chiqarish va iste‘mol bir qator
ijobiy va salbiy oqibatlarni tug‗diradi.
Bu oqibatlar bevosita uchinchi shaxs manfaatida aks etadi va demak kishilarning
alohida guruhi va umuman jamiyat manfaatiga ta‘sir qiladi. Masalan, shiqitli texnologiyaga
asoslangan ishlab chiqarishlarda tozalash qurilmalariga xarajatlarni tejash, xususiy ishlab
chiqaruvchilar nuqtai nazaridan (u yoki bu korporatsiya yoki individual ishlab chiqarishga)
foydali, atrof muritni ifloslanishiga olib kelishi esa boshqa kishilar uchun qo‗shimsha salbiy
oqibatga ega.
Davlat yakka tadbirkor yoki istemolshidan farqli, jamiyat manfaatini ifodalab,
qo‗shimsha ijobiy samarani rag‗batlantirishga va aksincha salbiy samara bilan bog‗liq
faoliyatni tartibga solishi va sheklashga xarakat qilishi zarur.
Uchinchidan, davlatning iqtisodiy jarayonlariga aralashuvi shu sababli ro‗y beradiki,
individual istemolshilar hamma vaqt u yoki bu tovarni iste‘mol qilishning oqibatlarini
ob‘ektiv baholay olmaydi. Shu nuqtai nazardan, davlat foydali iste‘molni kengaytirish va
aksincha sog‗lik uchun zahar tovarlar iste‘molini sheklash vazifasini o‗z zYAIMasiga oladi.
Masalan, davlat tamaki mahsulotlari yuqori aksiz (egri) solig‗ini o‗rnatilib, bir tomondan
o‗zining daromadini oshirsa, boshqa tomondan shu mahsulotni sotib olish talabini sheklaydi.
To‗rtinshidan, davlat o‗z zYAIMasiga bozorning tabiatidan kelib chiqadigan ayrim
rolatlarni qisman yengillashtirish vazifasini oladi. Bozor hamma uchun to‗lovga qobil talabini
qondirishga teng imkoniyatni ta‘minlaydi. Ammo bu bozorning milliy boylikni ijtimoiy -
adolatli taqsimlashni ta‘minlashini bildirmaydi. Bunday sharoitda davlat aholining kam
ta‘minlangan qatlamini turmush darajasi haqida g‗amxo‗rlik qilishi, pulsiz (yoki imtiyozli )
bilim berish, tibbiy xizmat ko‗rsatish va shu kabilarni o‗z zYAIMasiga oladi.
Beshinshidan,
hozirgi
sharoitda
iqtisodiy
o‗sishning barqaror izshilligini
rag‗batlantirish vazifasi ham davlatning zYAIMasiga tushadi.
Do'stlaringiz bilan baham: