A. X. Vаxidov, D. A. Abdullaеva

 
I
0
= ------- (a
1
2
-1
+a
2
2
-2
+ .... +a
n
2
n
)   (5.5) 
R 

---

 
98
 
 
 
5.4.-rasm. Raqam-analogli o’zgartirgich 
a)-og’irlik rezistorlari bilan, b)-pog’onali tok topshirish zanjiri. 
 
   
Kuchaytirgich DA  I
0  
tokini  U 
chiq
  kuchlanishiga aylantirib beradi. 
 
U
chiq
= - I
0
R
0c
=U
et
 (a
1
2
-1
+a
2
2
-2
+ .... +a
n
 2
-n
)  (5.6) 
 
Bu yerda ko’rinib turibdiki ikkilamchi razryadlarni ma’lum sonida n U 
chiq
    2
n
  
diskret qiymatlarga,  0 – U 
chiq max
 diapazoniga ega bo’lishi mumkin. 
 
5.3.2.  Analog-raqam o’zgartkichlari (ARU) 
   
Avtomatik boshqarish, rostlash va boshqa tizimlarida datchiklarning axbaroti 
analog ko’rinishida olinadi. Ushbu axbarotni raqamli boshqarish qurilmalarga 
yoki EХM  larga  kiritish uchun  ARU lar hizmat qiladi. 
  Ko’pincha  ARU lar kuchlanish yoki tok ko’rinishidagi kirish signalini parallel 
yoki ketma-ket ko’rinishdagi ikkala yoki ikki-o’nli raqamli kodga o’zgartiradi. 
    Uzluksiz o’lchanayotgan  kattalikni  uning ma’lum vaqt 
Δ
t ichida oniy 
qiymati bilan almashtirish vaqt bo’yicha kvantlash deb ataladi. 
Δt vaqt intervali 

---

 
99
kvantlash qadami deb ataladi, o’zgartirish chastotasi esa  f=1/
Δt   kvatlash 
chastotasi. 
    Kvantlash qadami ikki qismga bo’linadi. Birinchi qism davrida analog 
signali raqam ko’rinishiga o’zgartiriladi, ikkinchi davrida esa rezistrga yozilib  
undan moslamani boshqa qismlariga uzatiladi. Bu yerda bu kirish signali 
haqidagi qiymat axbarotga aylantiriladi. 
    Analog signalini raqam signaliga o’zgartirishi o’zgartgichining razryadlar 
maksimal  soni bilan aniqlanuvchi darajada erishish mumkin. Bu tamoyil satx 
bo’yicha kvantlash ataladi. 
  Ko’p tarqalgan  ARU lardan biri integrallash  usulida ishlaydigan o’zgartkich.  
O’z navbatda  bu usul yana bir necha guruxga ajratsa bo’ladi: bir qiyalik, ikki 
qiyalik ARU lar (5.5.-rasm). 
Bu  ARU chiziqli tavsifnoma va kichik narhga ega. Uning ish sikli 3 davrga 
ega; birinchi — nolning korreksiyasi  ikkinchi — kirish signalning integrallash 
va uchinchi — tayanch kuchlanishini integrallash. Birinchi davrda siljish 
kuchlanishini rostlash yo’li bilan signalning avtomatik korreksiyasi amalga 
oshiriladi. Shu davrning o’zida  SA2 kalit yordamida o’zgartgichning  kirishi 
massa bilan tutashadi va hato haqidagi axborot  S2 kondensator  yordamida 
xotiraga kiritiladi. 
 
5.5.- rasm. Ikki qiyalik integrallash ARU si. 
a-prinsipial sxemasi, b-vaqt diagrammasi. 

---

 
100
ТKG-tayanch kuchlanish generatori  NAKS-nulning avtomatik korreksiya 
sxemasi. ТIG-takt impulslar generatori. BK- boshqarish qurilmasi. IХ- impulslar 
hisoblagichi. 
 
        
 Ikkinchi  davr  mobaynida kirish signali integrallanadi va takt 
impulslarni bir nechasi hisoblanadi. Bu davrning  ohirida DA1 integratorning 
chiqishida kirish signalning qiymatiga proporsional signal hosil bo’ladi.  
    Uchinchi davrda DA1 integratorning kirishiga  kirish signalning o’rniga 
teskari qutbli tayanch kuchlanishi uzatiladi. Buning natijasida integratorning 
chiqish kuchlanishi kamayadi. Shu vaqtning o’zida takt impulslarining soni 
hisoblanadi. Kuchlanishning kamayishi DA2 komparator belgilagan 
kuchlanishigacha davom etadi.  
   Agar Т 2 birinchi intervalning davomiyligi  Т3 ikkinchi intervalning 
davomiyligi chiqish signalning raqam qiymati quyidagicha aniqlanadi:  
 
U 
kir
 =T
3
/T
2
.U t.  (5.7) 
Ushbu  ARU larning aniqligi faqat tayanch kuchlanishning stabilligiga 
bog’liq.