Mashg’ulotning jixozlanishi
Kalla suyagi, bosh miyaning asosi, planshetlar, bosh miya nervlari preparati.
V
juft,
uch
shoxlik
nerv
(p.
(pdeptsh*)
aralash
nerv.
Uning
qarakatlantiruvchi
tolalari
ko’prikda
joylashgan
o’zakdan
boshlanadi.
Sezuvchi
tolalari
uch
shoxlik
nervning
tugunida
(yoapyo’o’
t§egshpa]e)
joylashgan
sohta
unipolyar
hujayralarning
markaziy
o’siqlari
bo’lib,
ular
ko’prik,
orqa
miya
yo’li
va
o’rta
miya
yo’li
o’zaklarida
tugaydi.
Bu
hujayralarning
periferik
o’siqlari
yuz,
peshona,
chakka
sohasi
terisi,
burun
bo’shlig’i,
tilning
oldingi
2/3
qismi,
tishlar,
ko’zning
konpyunktivasi
shilliq
pardasida
tugaydi.
Uch
shoxlik
nerv
miya
asosidan
ikki
ildiz
(sezuvchi
va
harakat)
hosil
qilib
ko’prik
bilan
miyachaning
o’rta
oyoqchasi
orasidan
chiqadi.
Uning
sezuvchi
ildizi
harakat
ildiziga
nisbatan
qalin.
Uch
shoxlik
nerv
oldinga
va
biroz
tashqariga
yo’nalib,
chakka
suyagi
piramidasini
oldingi
yuzasidagi
botiqlikda
joylashgan
(sauit
t§etta1e)
ichiga
kiradi.
Bu
bo’shliqda
uch
shoxlik
nerv
tuguni
(£ap§No’
t§etta1e)
yotadi.
Uch
shoxlik
nervning
harakat
ildizi
tugunni
pastki
tomonidan
o’tib,
nervning
I I I
shoxi
tarkibiga
kiradi.
Tugundan
uch
shoxlik
nervning uchta shoxi: 1) ko’z nervi;
2)
ustki
jag’
nervi;
3)
pastki jag’ nervi chiqadi.
1.Ciliary ganglion
2. Ophthalmic nerve (V1)
3. Oculomotor nerve (III)
4. Trigeminal nerve (V)
5. Mandibular nerve (V3)
6. Facial nerve (VII)
7. Vagus nerve (X)
8. Glossopharyngeal nerve (IX)
9. Otic ganglion10. Submandibular
ganglion11. Pterygopalatine ganglion
Greys anatomiyasi 2015. 784 bet 376 rasm
Mashg’ulotning mazmuni
Uch shoxlik nervning birinchi shoxi ko’z
nervi (p, orG’1a1ppsiz) tugundan boshlanib, ko’z kosasining ustki yorig’i orqali ko’z kosasiga
kiradi. Ko’z kosasiga kirgunicha undan chiqqan (g. tept§ei5) miyacha chodiriga tarqaladi. Ko’z
nervi ko’z kosasida peshona, ko’z yoshi va burun- kiprikli nervlarga bo’linadi: 1. Ko’z yoshi
nervi (p. 1asptaI5) ko’z kosasining tashqi devori bo’ylab yo’nalib ko’z yoshi bezini, ko’zni tashqi
burchagi, ustki qovoq terisini va konpyuktivasini innervatsiya qiladi. 2. peshona nervi (p.
G’go’1aY5) ko’z kosasining ustki devori ostida yotib ikki shoxga bo’linadi: a) Ko’z kosasining
ustki nervi (p. zirgaogG’Ia!)^) o’z nomidagi o’yma orqali chiqib peshona terisini innervatsiya
qiladi. b) G’altak usti nervi (p. 5irga1gosSHeap5) burun ildizi, peshonani pastki qismi, ustki qovoq,
ko’zning ichki burchagi terisini va konpyunktivani innervatsiya qiladi. 3. Burun-kiprikli nerv
(p.pazosSHapk)
quyidagi
shoxlarga
bo’linadi:
a)
oldingi va orqa g’alvirsimon
nervlar (p. ye1G’to1s1a1e5
ap1egyug
ye1
ro51epog)
g’alvir suyak katakchalari
bo’shliqlari shilliq pardasiga.
b)
burun
shoxlar
(g.g.
pazaNz) burun bo’shlig’i
oldingi
qismi
shilliq
pardasiga. v) 2-4 ta uzun
kiprikli nervlar (p. s1Nag!x
1o’£1)
oldinga
tomon
yo’nalib ko’z soqqasining
oqliq va tomirli pardasiga
boradi. g) g’altak osti nervi (p.
1pGga1gosG’1eap5) ko’zni
ichki burchagi va burun ildizi terisini innervatsiya qiladi. d) qo’shuvchi shohlar (g.
sotgtshshsapz) sezuvchi tolalardan iborat bo’lib, kiprikli tugunga boradi.
Uch shoxlik nervning ikkinchi shoxi ustki jag’ nervi (p. shaxSHapz) uch shoxlik tugundan
boshlanib, yumaloq teshik orqali qanot-tanglay chuqurchasiga chiqadi. Teshikka kirishdan oldin
undan o’rta kalla chuqurchasi sohasidagi bosh miyaning qattiq pardasini innervatsiya qiluvchi (g.
teshp§ei5 tes!sh&) chiqadi. Qanot-tanglay chuqurchasida ustki jag’ nervidan quyidagi shoxlar
chiqadi: 1.Ko’z kosasining pastki nervi (p. sh&aogG’IaNz) ko’z kosasining pastki yorig’i orqali ko’z
kosasiga kiradi. Ko’z kosasida o’z nomidagi egatda yotadi va shu nomli kanal orqali ustki
jag’ning oldingi yuzasiga chiqadi. Bu yerda nerv mayda shoxlarga bo’linib, kichik g’oz panjasini
(rsz agkegshiz ttog) hosil qiladi va pastki qovoq, burunning yon devori terisini, ustki jag’
tishlari, milki, burun bo’shlig’ini oldingi qismi shilliq pardasini innervatsiya qiladi.
2.Yonoq nervi (p. 2u§ota11si$) qanot tanglay chuqurchasidan ko’z kosasining pastki yorig’i
orqali ko’z kosasiga kiradi. Bu yerda ko’z yoshi nerviga qo’shiluvchi parasimpatik tolani beradi.
Keyin nerv yonoq suyagining yonoq-ko’z kosasi teshigiga kirib, suyak ichida ikki shoxga
bo’linadi. Yonoq-chakka shoxi (g. 2u£otaG1so1etroga11§) o’z nomidagi teshik orqali chiqib
chakka sohasi va ko’zning tashqi burchagi terisini innervatsiya qiladi. Yonoq-yuz shoxi (g.
2u£ota11SoG’a(laN5) o’z nomidagi teshik orqali chiqib, yonoq sohasi terisini innervatsiya
qiladi. 3. Tugun shoxlari (g.g. yoap§po’age5) qanot-tanglay tuguni va undan chiquvchi shoxlarga
qo’shiladi.
Interfaol usullardan «Doira stoli» usulini qo’llaymiz. Guruxni uchta podgruppaga bo’lib, har
bittasiga turli xil savol beriladi.
1.Uch shoxlik nervni hosil bo’lishi va to’ografiyasi
2.Ko’z nervining shoxlarini innervatsiya sohasi
3.Ustki jag’ nervining shoxlarini innervaiiya sohasi Keyin gruppalar almashinib boshqasini
xatosini to’grilaydi va to’latadi. Kimning javobni kam to’g’rilansa u to’g’ri hisoblanadi.
podgruppada barcha qatnashchilarga bir xil baho qo’yiladi.
Joriy nazorat savollar
1.Uch shoxlik nerv qanday hosil bo’ladi?
2.Ko’z nervi qanday shoxlarga bo’linadi?
3.peshona nervining innervatsiya sohasi qaysi?
4.Ko’z yoshi nervining innervatsiya sohasi qaysi? Z.Burun-kiprikli nervning
innervatsiya sohasi qaysi? b.Ustki jag’ nervi qanday shoxlarga bo’linadi? U.Ko’z
kosasining pastki nervi innervatsiya sohasi qaysi? 8.Yonoq nervining innervatsiya
sohasi qaysi?
Uch shoxlik nervning III shoxi
Mashg’ulotning maqsadi:
-Talabalar
bilan
uch
shoxlik
nervning
III
shoxini
tarqalish sohasini muhokama qilish.
-preparat va chizmalarda uch shoxlik nervning II I shoxini innervatsiya sohalarini
ko’rsatish.
Vazifalar
Mashg’ulotdan so’ng talabalar:
-Uch iyuxlik nervning I I I shoxini o’zbekcha va lotincha nomlarini bilishi kerak.
-preparat va chizmalarda uch shoxlik nervning I I I shoxini yo’nalishi va innervatsiya
sohalarini kursata bilishi kerak. Mashg’ulot davomida:
-Talabalarga preparat va chizmalarda uch shoxlik nervning III shoxG’ni innervatsiya
sohasini ko’rsatish kerak.
- Uch shoxlik nervni III shoxini innervatsiya sohalarini
muhokama qilish kerak.
Mazkur mavzu bo’yicha o’qituvchi izohi
Talabalarning’ nazariy va amaliy bilimlarini aniqlagach o’qituvchi uch shoxlik nervning
uchinchi shoxini tushintirib beradi.
Uch shoxlik nervning uchinchi shoxi pastki jag’ nervi (p. tapyo1G’i1ag1$) tarkibida
sezuvchi va harakat tolalari bor. U kalla bo’shlig’idan oval teshik orqali chiqib harakat va
sezuvchi shoxlarga bo’linadi. Uning harakat shoxlariga quyidagilar kiradi:
1.CHaynov nervi (p. ta88e1epsiz) o’z nomidagi muskulni innervatsiya
qiladi.
2.CHuqur chakka nervlari (p.pLetrogaIk rgoAikN) chakka muskulini
innervatsiya qiladi.
3.Lateral va medial qanotsimon nervlar (p.p. r1egu§oi1e1 1a(egaN8 ye1 te(11aN§) lateral va medial
qanotsimon muskullarni innervatsiya qiladi.
4. p. psh8siN 1ep8o’z ueN ra1a!t1, tanglay chodirini taranglovchi muskulni innervatsiya qiladi.
5.p. shichsip 1ep8o’z (utrash, nog’ora pardani taranglovchi muskulni innervatsiya qiladi.
6.p. tu1oG’uoi1ei8, jag’-til osti muskulini innervatsiya qiladi.
7.p. ikki qorinli muskulni oldingi qorinchasini innervatsiya qiladi.
pastki jag’ nervining sezuvchi shoxlari quyidagilar: KMeningeal shox (g.
tepshzeaNz) o’tkir qirrali teshik orqali kalla ichiga kirib, o’rta kalla chuqurchasi sohasidagi
bosh miyaning qattiq pardasini innervapiya qiladi.
2.Lunj nervi (p.pissaNv) lunj muskulini teshib, lunj shilliq pardasini va og’iz yorig’i burchagi
terisini innsrvatsiya qiladi.
3.Quloq chakka nervi (p. aipsi1o1etrogaI§) yuqori tomonga yo’nalib, quloq suprasini oldingi yuzasi,
tashqi eshituv yo’li, nokora parda va chakka sohasi terisini ipnsrvatsiya qiladi. Bu nerv tarkibida
quloq tugunidan (§ap§1yup oIsit) qo’shilgan parasimpatik tolalar bo’lib, quloq oldi bezini
innervatsiya qiladi.
4.Til nervi (p. Ip^iaNv) pastga va oldinga tomon yo’nalib ravoq hosil qiladi. Uning tarkibidagi
sezuvchi tolalar tilning oldingi 2/3 qismidan, og’iz bo’shlig’i shilliq pardasidan og’riq, harorat
sezgisini qabul qiladi. Sezuvchi tugun shoxlari va nog’ora toridan qo’shilgan parasimpatik
tolalari jag’ osti va til osti tugunlariga qo’shiladi.
b.pastki katakchalar nervi (p. a!ueo!ap5 shGepog) eng kagta shox bo’lib, pastki jag’ kanalidan
o’tib engak osti teshigi orqali chiqib g.tepshNz nomi bilan engak va pastki lab terisini
innervaniya qiladi. pastki jag kanalidan o’tayotganida uning shoxlari pastki tishlar chigalini (r!exi5
s1ep1a!e8 1pGeg1oge5) hosil qiladi. Bu chigaldan chiquvchi pastki tishlar shoxlari (g. s1ep[a1e8
1p5epoge5) va pastki milklar shoxlari (§1p§1ua1e5 1pGepogez) pastki jag’ tishlari va milklarini
innervapiya qiladi.
Interfaol usullardan «Doira stoli» usulini qo’llaymiz. Guruxni uchta podgruppaga bo’lib, har
bittasiga turli xil savol beriladi.
1.pastki jag’ iervining tarkibi va to’ografiyasi
2.pastki jag’ nervining harakatlantiruvchi shoxlari
Z.pastki jag’ nervining sezuvchi shoxlari
Keyin gruppalar almashinib boshqasini xatosini to’grilaydi va to’latadi. Kimning javobni kam
to’g’rilansa u to’g’ri hisoblanadi. podgruppada barcha qatnashchilarga bir xil baho qo’yiladi.
Joriy nazorat savollar
1.pastki jag’ nervi shoxlari qaysilar?
2.pastki jag’ nervining harakat shoxlari qaysilar?
Z.CHaynov muskullarini qaysi nervlar innervatsiya qiladi?
4.pastki jag’ nervining harakatlantiruvchi shoxlari qaysi
muskullarni irrervatsiya qiladi?
Z.pastki jag’ nervining sezuvchi shoxlari qaysilar?
b.Qulok chakka nervining innervatsiya sohasi qaysi?
U.Til nervining innervatsiya sohasi qaysi?
8-pastki katakchalar nervining innervatsiya sohasi qaysi?
9.Lunj nervining innervatsiya sohasi qaysi?
9. Anatomiya cheloveka. 2 tom. Sapin M.R. 1986 yil.
Фойдаланилган адабиётлар
Асосий адабиётлар:
1. Ahmedov A.G.,Mirsharapov O’.M., Sagatov T.A., Rasulov H.A. “Anatomiya”-2018
у. Том I - II.-Тoshkent. Darslik.
2. Ahmedov A., Rasulov H.A. - “Odam anatomiyasi, bolalar anatomiyasi asoslari
bilan”- 2013 у., Тoshkent.,“Iqtisod-Moliya”. Darslik.
3. Ахмедов А.Г., Расулов Х.А. -“Атлас анатомии человека” Том I, II.–Тошкент.
«Гафур Гулям». -2015 г.
4.Баҳодиров Ф.Н. ”Одам анатомияси” –Тошкент.,“Ensiklopedia”.- 2006 й.
Қўшимча адабиётлар.
1. Ахмедов Н.К.- Атлас “Одам анатомияси”.– Тошкент. -2005.й.
2. Сагатов Т.А. Миршарапов У.М. Одам анатомияси - Тошкент.- 2011 й.
3. Richard L.Drake, A.Wayne Vogl., Adam W.M.Mitchell. - Gray`s Anatomy for
students (third edition )- 2014 y.
4. Kenneth S. Saladin.- Human Anatomy, USA- 2014 y.
5. Netter.F.H .-Atlas of Human Anatomy- 2012 y.
6. Ahmedov A.- “Odam anatomiyasi”, darslik. 2005 у. Тashkent.
7. Bahodirov
F.- “Odam anatomiyasi” -darslik.2005 y. Тashkent.
8. Ahmedov A., Rasulov H.,Primova G.A. “Tayanch-harakat tizimining funksional
anatomiyasi” - 2016 у., Тоshkent., “Fan va texnologiyalar”.
9. Сапин М.Р. и.др. Анатомия человека. Том I, II.- М., -2011 г.
10. Синельников Р. Д. Атлас анатомии человека в 4-х томах – 2008 г.
11. Привес М. Г. Анатомия человека. – 2001 г.
12. Сапин М. Р. Анатомия человека. – 2008 г.
13. «Одам анатомияси 1,2» электрон мультимедиа дарслиги (Ф.Н.Бахадиров,
Ф.Х.Олимхўжаев) – 2006 г.
14. Рагимов Р.М., Кахаров З.А., Абдурахимов А.Х. Функциональная анатомия
опорно-двигательного аппарата. Учебное пособие для студентов медицинских
вузов и факультетов. Diamond trading tour, Варшава, Польша. 2019.
15. Кахаров
З.А.,
Абдурахимов
А.Х.,
Абдуворисова
С.С.
ОПОРНО-
ДВИГАТЕЛЬНАЯ СИСТЕМА: строение, функции и патологии. Учебное
пособие для студентов медицинских ВУЗов и факультетов. LAP LAMBERT
Academic Publishing (2020-02-28)
16. Кахаров З.А., Абдурахимов А.Х., Абдуворисова С.С. ВНУТРЕННИЕ
ОРГАНЫ: строение, функции и патологии. Учебное пособие для студентов
медицинских ВУЗов и факультетов. LAP LAMBERT Academic Publishing
(2020-02-21)
17. Кахаров З.А., Абдурахимов А.Х., Назиржонов О.Х., Мукумжонов М.М.
НЕРВНАЯ СИСТЕМА: строение, функции и патологии. Учебное пособие для
студентов медицинских ВУЗов и факультетов. LAP LAMBERT Academic
Publishing (2020)
18. Абдурахимов А.Х., Эргашева З.А. Нейромедиаторы, монография. Diamond
trading tour, Варшава, Польша. 2019.
19. Абдурахимов А.Х., Назиржонов О.Х., Соатова Н., Худойбердиева А.М.
Физическое развитие детей младшего школьного возраста. Монография. LAP
LAMBERT Academic Publishing (2020)
20. Абдурахимов А.Х., Назиржонов О.Х., Соатова Н., Худойбердиева А.М.
Антропометрические показатели физического развития детей. Монография.
LAP LAMBERT Academic Publishing (2020)
21. Абдурахимов А.Х., Назиржонов О.Х., Соатова Н., Худойбердиева А.М.
Ноқулай шароит омилларининг болалар ва ўсмирлар организмига салбий
таъсири. LAP LAMBERT Academic Publishing (2020)
Интернет сайтлар:
1. http://www.ziyonet.uz
2. http://www.edu.uz
3. http://www.pedagog.uz
4.
www.tma.uz
5.
www.tsdi.uz
6. www.lex.uz
Do'stlaringiz bilan baham: |