13 mashg’ulot Mavzu: V juft bosh miya nervi


Mashg’ulotning jixozlanishi



Download 492,38 Kb.
Pdf ko'rish
bet3/3
Sana02.07.2021
Hajmi492,38 Kb.
#107421
1   2   3
Bog'liq
2693-Article Text-6788-1-10-20200605

Mashg’ulotning jixozlanishi 

 

Kalla suyagi, bosh miyaning asosi, planshetlar, bosh miya nervlari preparati. 





juft, 

uch 

shoxlik 

nerv 

(p. 

(pdeptsh*) 

aralash 


nerv. 

Uning 


qarakatlantiruvchi 

tolalari 

ko’prikda 

joylashgan 

o’zakdan 

boshlanadi. 

Sezuvchi 

tolalari 

uch 

shoxlik 


nervning 

tugunida 

(yoapyo’o’ 

t§egshpa]e) 

joylashgan 

sohta 


unipolyar 

hujayralarning 

markaziy 

o’siqlari 

bo’lib, 

ular 


ko’prik, 

orqa 


miya 

yo’li 


va 

o’rta 


miya 

yo’li 


o’zaklarida 

tugaydi. 

Bu 

hujayralarning 



periferik 

o’siqlari 

yuz, 

peshona, 



chakka 

sohasi 


terisi, 

burun 


bo’shlig’i, 

tilning 


oldingi 

2/3 


qismi, 

tishlar, 

ko’zning 

konpyunktivasi 

shilliq 

pardasida 




tugaydi. 

Uch 


shoxlik 

nerv 


miya 

asosidan 

ikki 

ildiz 


(sezuvchi 

va 


harakat) 

hosil 


qilib 

ko’prik 


bilan 

miyachaning 

o’rta 

oyoqchasi 



orasidan 

chiqadi. 

Uning 

sezuvchi 



ildizi 

harakat 


ildiziga 

nisbatan 

qalin. 

Uch 


shoxlik 

nerv 


oldinga 

va 


biroz 

tashqariga 

yo’nalib, 

chakka 


suyagi 

piramidasini 

oldingi 

yuzasidagi 

botiqlikda 

joylashgan 

(sauit 

t§etta1e) 

ichiga 

kiradi. 


Bu 

bo’shliqda 

uch 

shoxlik 


nerv 

tuguni 


(£ap§No’ 

t§etta1e) 

yotadi. 

Uch 


shoxlik 

nervning 

harakat 

ildizi 


tugunni 

pastki 


tomonidan 

o’tib, 


nervning 

I I I  


shoxi 

tarkibiga 

kiradi. 

Tugundan 

uch 

shoxlik 


nervning uchta shoxi: 1) ko’z nervi; 

2) 


ustki 

jag’ 


nervi; 

3) 


pastki jag’ nervi chiqadi. 

 1.Ciliary ganglion 

2. Ophthalmic nerve (V1) 

3. Oculomotor nerve (III) 

4. Trigeminal nerve (V) 

5. Mandibular nerve (V3) 

6. Facial nerve (VII) 

7. Vagus nerve (X) 

8. Glossopharyngeal nerve (IX) 

9. Otic ganglion10. Submandibular 

ganglion11. Pterygopalatine ganglion 

 

Greys anatomiyasi 2015.  784 bet 376 rasm 

 

Mashg’ulotning mazmuni 

Uch  shoxlik  nervning  birinchi  shoxi  ko’z 

nervi  (p,  orG’1a1ppsiz)  tugundan  boshlanib,  ko’z  kosasining  ustki  yorig’i  orqali  ko’z  kosasiga 

kiradi. Ko’z kosasiga kirgunicha undan chiqqan (g. tept§ei5) miyacha chodiriga tarqaladi. Ko’z 

nervi  ko’z  kosasida  peshona,  ko’z  yoshi  va  burun-  kiprikli  nervlarga  bo’linadi:  1.  Ko’z  yoshi 

nervi (p. 1asptaI5) ko’z kosasining tashqi devori bo’ylab yo’nalib ko’z yoshi bezini, ko’zni tashqi 

burchagi,  ustki  qovoq  terisini  va  konpyuktivasini  innervatsiya  qiladi.  2.  peshona  nervi  (p. 

G’go’1aY5) ko’z kosasining ustki devori ostida yotib ikki shoxga bo’linadi: a) Ko’z kosasining 

ustki  nervi  (p.  zirgaogG’Ia!)^)  o’z  nomidagi  o’yma  orqali  chiqib  peshona  terisini  innervatsiya 

qiladi. b) G’altak usti nervi (p. 5irga1gosSHeap5) burun ildizi, peshonani pastki qismi, ustki qovoq, 

ko’zning  ichki  burchagi  terisini  va  konpyunktivani  innervatsiya  qiladi.  3.  Burun-kiprikli  nerv 

(p.pazosSHapk) 

quyidagi 

shoxlarga 

bo’linadi: 

a) 


oldingi  va  orqa  g’alvirsimon 

nervlar  (p.  ye1G’to1s1a1e5 

ap1egyug 

ye1 


ro51epog) 

g’alvir  suyak  katakchalari 

bo’shliqlari  shilliq  pardasiga. 

b) 


burun 

shoxlar 


(g.g. 

pazaNz)  burun  bo’shlig’i 

oldingi 

qismi 


shilliq 

pardasiga.  v)  2-4  ta  uzun 

kiprikli  nervlar  (p.  s1Nag!x 

1o’£1) 


oldinga 

tomon 


yo’nalib  ko’z  soqqasining 

oqliq  va  tomirli  pardasiga 

boradi. g) g’altak osti nervi (p. 

1pGga1gosG’1eap5)  ko’zni 




ichki  burchagi  va  burun  ildizi  terisini  innervatsiya  qiladi.  d)  qo’shuvchi  shohlar  (g. 

sotgtshshsapz) sezuvchi tolalardan iborat bo’lib, kiprikli tugunga boradi. 



Uch shoxlik nervning ikkinchi shoxi ustki jag’ nervi (p. shaxSHapz) uch shoxlik tugundan 

boshlanib, yumaloq teshik orqali qanot-tanglay chuqurchasiga  chiqadi. Teshikka kirishdan oldin 

undan o’rta kalla chuqurchasi sohasidagi bosh miyaning qattiq pardasini innervatsiya qiluvchi (g. 

teshp§ei5  tes!sh&)  chiqadi.  Qanot-tanglay  chuqurchasida  ustki  jag’  nervidan  quyidagi  shoxlar 

chiqadi: 1.Ko’z kosasining pastki nervi (p. sh&aogG’IaNz) ko’z kosasining pastki yorig’i orqali ko’z 

kosasiga  kiradi.  Ko’z  kosasida  o’z  nomidagi  egatda  yotadi  va  shu  nomli  kanal  orqali  ustki 

jag’ning oldingi yuzasiga chiqadi. Bu yerda nerv mayda shoxlarga bo’linib, kichik g’oz panjasini 

(rsz  agkegshiz  ttog)  hosil  qiladi  va  pastki  qovoq,  burunning  yon  devori  terisini,  ustki  jag’ 

tishlari, milki, burun bo’shlig’ini oldingi qismi shilliq pardasini innervatsiya qiladi. 

2.Yonoq  nervi  (p.  2u§ota11si$)  qanot  tanglay  chuqurchasidan  ko’z  kosasining  pastki  yorig’i 

orqali ko’z kosasiga kiradi. Bu yerda ko’z yoshi nerviga qo’shiluvchi parasimpatik tolani beradi. 

Keyin  nerv  yonoq  suyagining  yonoq-ko’z  kosasi  teshigiga  kirib,  suyak  ichida  ikki  shoxga 

bo’linadi.  Yonoq-chakka  shoxi  (g.  2u£otaG1so1etroga11§)  o’z  nomidagi  teshik  orqali  chiqib 

chakka  sohasi  va  ko’zning  tashqi  burchagi  terisini  innervatsiya  qiladi.  Yonoq-yuz  shoxi  (g. 

2u£ota11SoG’a(laN5)  o’z  nomidagi  teshik  orqali  chiqib,  yonoq  sohasi  terisini  innervatsiya 

qiladi. 3. Tugun shoxlari (g.g. yoap§po’age5) qanot-tanglay tuguni va undan chiquvchi shoxlarga 

qo’shiladi. 

Interfaol usullardan  «Doira stoli» usulini qo’llaymiz. Guruxni  uchta  podgruppaga  bo’lib,  har 

bittasiga turli xil savol beriladi. 

1.Uch shoxlik nervni hosil bo’lishi va to’ografiyasi 

2.Ko’z nervining shoxlarini innervatsiya sohasi 

3.Ustki jag’ nervining shoxlarini innervaiiya sohasi Keyin gruppalar almashinib boshqasini 

xatosini to’grilaydi va to’latadi. Kimning javobni kam to’g’rilansa u to’g’ri hisoblanadi. 

podgruppada barcha qatnashchilarga bir xil baho qo’yiladi. 



Joriy nazorat savollar 

1.Uch shoxlik nerv qanday hosil bo’ladi? 

2.Ko’z nervi  qanday shoxlarga bo’linadi? 

3.peshona nervining innervatsiya sohasi qaysi? 

4.Ko’z yoshi nervining innervatsiya sohasi qaysi? Z.Burun-kiprikli nervning 

innervatsiya sohasi qaysi? b.Ustki jag’ nervi qanday  shoxlarga bo’linadi? U.Ko’z 

kosasining pastki nervi innervatsiya sohasi qaysi? 8.Yonoq nervining innervatsiya 

sohasi qaysi? 



Uch shoxlik nervning III shoxi 

Mashg’ulotning maqsadi: 

-Talabalar 

bilan 


uch 

shoxlik 


nervning 

III 


shoxini 

tarqalish sohasini muhokama qilish. 

-preparat  va  chizmalarda  uch  shoxlik  nervning  II I   shoxini innervatsiya sohalarini  

ko’rsatish. 



Vazifalar 

Mashg’ulotdan so’ng talabalar: 

-Uch   iyuxlik      nervning   I I I    shoxini   o’zbekcha   va   lotincha nomlarini bilishi kerak. 

-preparat va chizmalarda uch  shoxlik nervning  I I I    shoxini yo’nalishi va innervatsiya 

sohalarini kursata bilishi kerak. Mashg’ulot davomida: 

-Talabalarga  preparat va  chizmalarda uch shoxlik nervning III shoxG’ni innervatsiya 

sohasini  ko’rsatish kerak. 

-   Uch   shoxlik  nervni   III   shoxini   innervatsiya   sohalarini 

muhokama qilish kerak. 

Mazkur mavzu bo’yicha o’qituvchi izohi 

Talabalarning’ nazariy va amaliy bilimlarini aniqlagach o’qituvchi uch shoxlik nervning 

uchinchi shoxini tushintirib beradi. 



Uch  shoxlik  nervning  uchinchi  shoxi  pastki  jag’  nervi  (p.  tapyo1G’i1ag1$)  tarkibida 

sezuvchi  va  harakat  tolalari  bor.  U  kalla  bo’shlig’idan  oval  teshik  orqali  chiqib  harakat  va 

sezuvchi shoxlarga bo’linadi. Uning harakat shoxlariga quyidagilar kiradi: 

1.CHaynov nervi (p. ta88e1epsiz) o’z nomidagi muskulni innervatsiya 

qiladi. 


2.CHuqur chakka nervlari  (p.pLetrogaIk rgoAikN) chakka muskulini 

innervatsiya qiladi. 



3.Lateral va medial qanotsimon nervlar (p.p. r1egu§oi1e1 1a(egaN8 ye1 te(11aN§)  lateral  va  medial 

qanotsimon muskullarni innervatsiya qiladi. 



4. p. psh8siN 1ep8o’z ueN ra1a!t1, tanglay chodirini taranglovchi muskulni innervatsiya qiladi. 

5.p. shichsip 1ep8o’z (utrash, nog’ora pardani taranglovchi muskulni innervatsiya qiladi. 

6.p. tu1oG’uoi1ei8,   jag’-til osti muskulini  innervatsiya qiladi. 

7.p. ikki qorinli muskulni oldingi qorinchasini innervatsiya qiladi. 

pastki jag’ nervining sezuvchi shoxlari quyidagilar: KMeningeal shox (g. 



tepshzeaNz) o’tkir qirrali teshik orqali kalla ichiga   kirib,   o’rta   kalla     chuqurchasi   sohasidagi   

bosh   miyaning qattiq pardasini innervapiya qiladi. 



2.Lunj  nervi  (p.pissaNv)  lunj  muskulini  teshib,  lunj  shilliq  pardasini  va  og’iz  yorig’i  burchagi 

terisini innsrvatsiya qiladi. 



3.Quloq chakka nervi (p. aipsi1o1etrogaI§) yuqori tomonga yo’nalib, quloq suprasini oldingi yuzasi

tashqi eshituv yo’li, nokora parda va chakka sohasi terisini ipnsrvatsiya qiladi. Bu nerv tarkibida 

quloq  tugunidan  (§ap§1yup  oIsit)  qo’shilgan  parasimpatik  tolalar  bo’lib,  quloq  oldi  bezini 

innervatsiya qiladi. 



4.Til nervi (p. Ip^iaNv) pastga va oldinga tomon yo’nalib ravoq hosil qiladi. Uning tarkibidagi 

sezuvchi  tolalar tilning oldingi  2/3  qismidan, og’iz bo’shlig’i shilliq  pardasidan og’riq,  harorat 

sezgisini  qabul  qiladi.  Sezuvchi  tugun  shoxlari  va  nog’ora  toridan  qo’shilgan  parasimpatik 

tolalari jag’ osti va til osti tugunlariga qo’shiladi. 



b.pastki  katakchalar  nervi  (p.  a!ueo!ap5  shGepog)  eng  kagta  shox  bo’lib,  pastki  jag’  kanalidan 

o’tib  engak  osti  teshigi  orqali  chiqib  g.tepshNz  nomi  bilan  engak  va  pastki  lab  terisini 

innervaniya qiladi. pastki jag kanalidan o’tayotganida uning shoxlari pastki tishlar chigalini (r!exi5 

s1ep1a!e8  1pGeg1oge5)  hosil  qiladi.  Bu  chigaldan  chiquvchi  pastki  tishlar  shoxlari  (g.  s1ep[a1e8 

1p5epoge5)  va  pastki  milklar  shoxlari  (§1p§1ua1e5  1pGepogez)  pastki  jag’  tishlari  va  milklarini 

innervapiya qiladi. 

Interfaol  usullardan  «Doira  stoli»  usulini  qo’llaymiz.  Guruxni  uchta  podgruppaga  bo’lib,  har 

bittasiga turli xil savol beriladi. 

1.pastki jag’ iervining tarkibi va to’ografiyasi 

2.pastki jag’ nervining harakatlantiruvchi shoxlari 

Z.pastki jag’ nervining sezuvchi shoxlari 

Keyin  gruppalar  almashinib  boshqasini  xatosini  to’grilaydi  va  to’latadi.  Kimning  javobni  kam 

to’g’rilansa u to’g’ri hisoblanadi. podgruppada barcha qatnashchilarga bir xil baho qo’yiladi. 

Joriy nazorat savollar 

1.pastki jag’ nervi shoxlari qaysilar? 

2.pastki jag’ nervining harakat shoxlari qaysilar? 

Z.CHaynov muskullarini qaysi nervlar innervatsiya qiladi? 

4.pastki    jag’    nervining    harakatlantiruvchi    shoxlari    qaysi 

muskullarni irrervatsiya qiladi? 

Z.pastki jag’ nervining sezuvchi shoxlari qaysilar? 

b.Qulok chakka nervining innervatsiya sohasi qaysi? 

U.Til nervining innervatsiya sohasi qaysi? 

8-pastki katakchalar nervining innervatsiya sohasi qaysi? 

9.Lunj nervining innervatsiya sohasi qaysi? 

9. Anatomiya cheloveka. 2 tom. Sapin M.R. 1986 yil. 



 


Фойдаланилган адабиётлар 

Асосий адабиётлар: 

1.  Ahmedov A.G.,Mirsharapov O’.M., Sagatov T.A., Rasulov H.A. “Anatomiya”-2018 

у. Том I - II.-Тoshkent. Darslik. 

2.  Ahmedov  A.,  Rasulov  H.A.  -  “Odam  anatomiyasi,  bolalar  anatomiyasi  asoslari 

bilan”- 2013 у., Тoshkent.,“Iqtisod-Moliya”. Darslik. 

3.  Ахмедов  А.Г.,  Расулов  Х.А.  -“Атлас  анатомии  человека”  Том  I,  II.–Тошкент. 

«Гафур Гулям». -2015 г. 

 

4.Баҳодиров Ф.Н. ”Одам анатомияси” –Тошкент.,“Ensiklopedia”.- 2006 й.  



 

Қўшимча адабиётлар. 

1.  Ахмедов Н.К.- Атлас “Одам анатомияси”.– Тошкент. -2005.й. 

2.  Сагатов Т.А. Миршарапов У.М. Одам анатомияси - Тошкент.- 2011 й. 

3.  Richard  L.Drake,  A.Wayne    Vogl.,  Adam  W.M.Mitchell.  -  Gray`s  Anatomy  for 

students (third edition )- 2014 y. 

4.  Kenneth S. Saladin.-  Human Anatomy, USA- 2014 y. 

5.  Netter.F.H .-Atlas of Human Anatomy-  2012 y. 

6.  Ahmedov A.- “Odam anatomiyasi”, darslik. 2005 у. Тashkent. 

7.  Bahodirov 

F.- “Odam anatomiyasi” -darslik.2005 y. Тashkent. 

8.  Ahmedov  A.,  Rasulov  H.,Primova  G.A.  “Tayanch-harakat  tizimining  funksional 

anatomiyasi” - 2016 у., Тоshkent., “Fan va texnologiyalar”. 

9.  Сапин М.Р. и.др. Анатомия человека. Том I, II.- М., -2011 г. 

10.  Синельников Р. Д. Атлас анатомии человека в 4-х томах – 2008 г.  

11.  Привес М. Г. Анатомия человека. – 2001 г.  

12.  Сапин М. Р. Анатомия человека. – 2008 г.  

13.  «Одам  анатомияси  1,2»  электрон  мультимедиа  дарслиги  (Ф.Н.Бахадиров, 

Ф.Х.Олимхўжаев) – 2006 г. 

14.  Рагимов  Р.М.,  Кахаров  З.А.,  Абдурахимов  А.Х.  Функциональная  анатомия 

опорно-двигательного аппарата. Учебное пособие для студентов медицинских 

вузов и факультетов. Diamond trading tour, Варшава, Польша. 2019. 

15.  Кахаров 

З.А., 

Абдурахимов 



А.Х., 

Абдуворисова 

С.С. 

ОПОРНО-


ДВИГАТЕЛЬНАЯ  СИСТЕМА:  строение,  функции  и  патологии.  Учебное 

пособие  для  студентов  медицинских  ВУЗов  и  факультетов.  LAP  LAMBERT 

Academic Publishing (2020-02-28) 

16.  Кахаров  З.А.,  Абдурахимов  А.Х.,  Абдуворисова  С.С.    ВНУТРЕННИЕ 

ОРГАНЫ:  строение,  функции  и  патологии.  Учебное  пособие  для  студентов 

медицинских  ВУЗов  и  факультетов.  LAP  LAMBERT  Academic  Publishing 

(2020-02-21) 

17.  Кахаров  З.А.,  Абдурахимов  А.Х.,  Назиржонов  О.Х.,  Мукумжонов  М.М.  

НЕРВНАЯ СИСТЕМА: строение, функции и патологии. Учебное пособие для 

студентов  медицинских  ВУЗов  и  факультетов.  LAP  LAMBERT  Academic 

Publishing (2020) 

18.  Абдурахимов  А.Х.,  Эргашева  З.А.  Нейромедиаторы,  монография.  Diamond 

trading tour, Варшава, Польша. 2019. 

19.  Абдурахимов  А.Х.,  Назиржонов  О.Х.,  Соатова  Н.,  Худойбердиева  А.М. 

Физическое  развитие  детей  младшего  школьного  возраста.  Монография.  LAP 

LAMBERT Academic Publishing (2020) 

20.  Абдурахимов  А.Х.,  Назиржонов  О.Х.,  Соатова  Н.,  Худойбердиева  А.М.  

Антропометрические  показатели  физического  развития  детей.  Монография. 

LAP LAMBERT Academic Publishing (2020) 



21.  Абдурахимов  А.Х.,  Назиржонов  О.Х.,  Соатова  Н.,  Худойбердиева  А.М.  

Ноқулай  шароит  омилларининг  болалар  ва  ўсмирлар  организмига  салбий 

таъсири. LAP LAMBERT Academic Publishing (2020) 

Интернет сайтлар: 

1.  http://www.ziyonet.uz 

2.  http://www.edu.uz 

3.  http://www.pedagog.uz 

4. 

www.tma.uz



 

5. 


www.tsdi.uz

 

6.  www.lex.uz 



 

 

Download 492,38 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish