Toshkent kimyo-texnologiya institiuti "tasdiqlayman"

 

36-mavzu. “KIMYO SANOATI VA HAYOT” 

 

Og‘zaki nutq: Mavzuga oid matnni o‘qib tushunish. Matndagi termin va iboralarning 

ma’nosini izohlash. Matndagi asosiy fikrni ajratib so‘zlab berish. 

Yozma nutq: Mamlakat Kimyo sanoatida yuz bergan yangiliklar haqida xabar tayyorlash. 

Kimyoiy terminlar tarkibidagi qisqartma otlar lug‘atini tuzish. Kimyo texnologiyasiga oid 

qiziqarli ma’lumotlarni topib yozish. 

Grammatika: Umumxalq leksikasiga kirgan kimyoviy atamalar. 

Tayanch so‘z va iboralar: kimyo sanoati, iqtisodiy terminlar, qo‘shma gap, qo‘shma gap turlari, 

bog‘langan qo‘shma gap, ergashgan qo‘shma gap, bog‘lovchisiz qo‘shma gap.   

 

           Kimyo  sanoati  —  ogʻir  sanoat    tarmoqlaridan    biri    bo‘lib,  xilma-xil  kimyoviy 

mahsulotlar turlarini  ishlab qaradi.  Bular: kon-kimyo xom ashyosi, asosiy kimyo mahsulotlari 

(ammiak,  noorganik  kislotalar,  ishqorlar,  mineral  oʻgʻitlar,  soda,  xlor  va  xlorli  mahsulotlar, 

suyultirilgan  gazlar  va  b.),  plastmassa  va  sintetik  smolalar,  shu  jumladan,  kaprolaktam, 

sellyuloza  atsetatlari, kimyoviy tola va  iplar, plastmassa va shisha-plastiklardan materiallar va 

buyumlar,  lok-boʻyoq  materiallari,  sintetik  boʻyoqlar,  kimyoviy  reaktivlar,  fotokimyo 

mahsulotlari,  maishiy  kimyo  tovarlari  va  b.    Kimyo  sanoatining  mustaqil  sanoat  tarmogʻiga 

aylanishi sanoat  toʻntarishi  bilan bogʻliq.  Sulfat kislota ishlab  chiqarish  boʻyicha dastlabki 

zavodlar 1740-yilda Buyuk Britaniyada (Richmond), 1766-yilda Fransiyada (Ruan), 1805-yilda 

Rossiyada (Moskva gubernyasi), 1810-yilda Germaniyada (Leypsig yaqinida) barpo etilgan. 

    Toʻqimachilik va shisha-oyna sanoatining rivojlanishi bilan soda ishlab chiqaradigan  zavodlar 

qurildi.  AQSHda    Kimyo  sanoati    Yevropa  mamlakatlariga  nisbatan  kechroq    paydo  boʻldi,  

lekin 1913 yilga kelib kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarish hajmi boʻyicha jahonda 1-oʻringa 

chiqib oldi. 

              Oʻzbekistonda    tegishli  xom  ashyo  manbalari  boʻlishiga  qaramay  XX  asrning  30-

yillarigacha    kimyo  sanoati  deyarli  yoʻq  edi.  1910-yillarda  ohak  kuydirish,  oʻsimlik  boʻyogʻi 

olish,  oltingugurt    ishlab  chiqarish,  ishqoriy  moddalar  tayyorlash,  sovungarlik  bilan 

shugʻullangan bir qancha kichik korxonalar (12 sovun zavodi, neftni haydash zavodi, 2 boʻyoq 

fabrikasi) boʻlgan. 

Zamonaviy  kimyo  sanoatining  shakllanishi  1932-yilga  to‘g‘ri  keladi.  20-asrning  90-yillari 

boshiga kelib Oʻzbekiston Respublikasi iqtisodiyotida muhim oʻrinni egʻallagan kimyo sanoati 

barpo etildi. 

               1991-yilda respublika kimyo sanoati korxonalari negizida "Oʻzkimyosanoat" konserni  

tashkil etildi. 1994-yil yanvarda konsern "Oʻzkimyosanoat" uyushmasiga aylantirildi. 

 

---

260 

 

Vazifa: 1. Mamlakat Kimyo sanoatida yuz bergan yangiliklar haqida xabar tayyorlash.  

2.Kimyo texnologiyasiga oid qiziqarli ma’lumotlarni topib yozish