Toshkent kimyo-texnologiya institiuti "tasdiqlayman"

Vazifa: 1.Institut haqida taqdimot tayyorlang.  

2. Institutda o‘tkaziladigan ma’naviy-ma’rifiy tadbirlardan reportaj tayyorlang.  

3. Yuqoridagi matndan foydalanib, o‘zbek tilida “Esse”  yozing. 

4. Yuqoridagi matnning qisqacha mazmunini yozing. 

         5. Alohida olingan so‘zlar ishtirokida gaplar tuzing. 

GRAMMATIKA: ALOHIDA OLINGAN SO‘ZLAR. UNDOV VA  TAQLID 

SO‘ZLAR. MODAL  SO‘ZLAR. 

 

O‘zbek  tili  qadimiy  va  boy  tillardan  biridir.  Hozirgi  adabiy  tilimiz 

o‘zbek xalqining milliy tili, davlat tili darajasiga yetguncha juda uzoq va katta 

tarixiy  rivojlanish  yo‘lini  bosib  o‘tdi.  Uning  o‘zi  ko‘pgina  va  xilma-xil 

mahalliy  sheva  hamda    lahjalarga    ega    bo‘lib,    ana  shularning    yetakchilari  

asosida  adabiy  tilning  umumiy  qoidalariga  bo‘ysunadi.    Alohida    olingan  

biror  sheva  yoki mahalliy lahja  lug‘at  va  grammatik  tomoni bilan adabiy 

tildan jiddiy farq qilmaydi. Hozirgi  tilimizda ham, qadimda ham qo‘llangan 

ota, ona, o‘g‘il; osh, non; tol, paxta kabi so‘zlar yoki kelishik qo‘shimchalari yoki tuslovchilarning 

aksariyati hamma  sheva  va  lahjalar  uchun  umumiydir.  Lekin ayrim so‘z yoki atamalarning u yoki 

bu shevagagina  xos bo‘lishi, ayrim so‘zlarni talaffuz etishdagi har xillik (olma - alma, katta - kotta, 

---

192 

 

behi - bihi kabilar), ba’zi qo‘shimcha shakllari (kelyapti, kelopti, kevotti, kelutti va boshqalar) bilan 

o‘zaro farqlanib turadi.  

Ma’lum  bir  tuman,  shahar,  qishloq,  viloyatga  xos  bo‘lib,  adabiy  tilda  boshqa  ko‘rinishga  va 

ma’noga  ega  bo‘lgan  so‘zlar  mahalliy  so‘zlar  yoki  sheva  so‘zlari  deyiladi.  Mahalliy  so‘zlar 

o‘zbek tilining bebaho xazinasidir. Lekin adabiy nutqda ulardan o‘rinsiz foydalanish mumkin 

emas.  Misol: kallapo‘sh (do‘ppi), inak (sigir), mo‘rcha (chumoli), zardoli (o‘rik), g‘aynoli 

(olxo‘ri) va boshq. 

Bir tilning faqat ma’lum bir hududiga xos bo‘lib, boshqa  joylarda o‘zgacha nom bilan 

yuritiladigan  so‘zlar  shevaga  xos  so‘zlar  sanaladi.  Bu  so‘zlardan  bittasi  umumxalq  tili 

bo‘lgan adabiy til uchun qabul qilinadi va ana shu so‘z adabiy til uchun me’yor bo‘ladi. 

Do‘ppi so‘zi adabiy me’yor, kallapo‘sh, qalpoq, takyaso‘zlari esa shevaga xos so‘zlardir.