Termiz davlat universiteti maktabgacha ta’lim metodikasi kafedrasi maktabgacha pedagogika

Bolalar  xuquqlarini  ximoya  qilish  to‘grisidagi  Konvensiya54ta 
moddadan  iborat.43–54moddalarda  hukumatlar  va  umuman  kattalar  birgalikda 
qandayqilibbolalarning  huquqlarini  to‘la  ta’minlashlari  haqida  bayon 
etilgan.O‘zbekiston  Respublikasi  Bola  huquqlari  to‘g‘risidagi  konvensiyaga 
1992 yil 9 dekabrda qo‘shilgan 
1-modda.18  yoshga  to‘lmaganhar  bir  insonushbuKonvensiyadaqayd 
etilganbarchahuquqlargaega. 
2-modda. 
Insonningirqi,dini,qobiliyatlari,u 
nimadeb 
o‘ylashiyoki 
so‘zlashidanqat’i nazar,Konvensiyahar bir insonganisbatanqo‘llaniladi. 

---

62 
 
3-modda.  Bolalarbilanish olib boradiganbarchatashkilotlarhar birbolauchun 
barchayaxshiliklarniqilishgaintilishilozim. 
4-modda. 
DavlatushbuKonvensiyadae’tirofetilganbolalarhuquqlariniamalgaoshirishuchun 
barchachora-tadbirlarniqo‘llashishart. 
5-modda.  Davlat  bolaning  rivojlanib  borayotgan  qobiliyatlariga  muvofiq 
ravishda uning tarbiyasi bo‘yicha ota-ona va kengaytirilgan oilaga tegishli huquq 
va majburiyatlarni shunday hurmat qilishi 
darkorki,  bolalar  tobora  ulg‘ayib  borishi  sari  o‘z  huquqlaridan  to‘g‘ri 
foydalanishga o‘rganib borishsin. 
6-modda    Har  bir  bola  yashash  uchun  ajralmas  huquqqa  ega  va  davlat 
bolaning omon yashashi va sog‘lom rivojlanishini ta’min etishga majbur. 
7-moddaBolatug‘ilganzahotiism  bilanatalishhuquqigaega.  Bola  fuqarolik 
olish va, iloji boricha, 
o‘z  ota-onasi  kimligini  bilish,  shuningdek,  ularning  g‘amxo‘rliklaridan 
bahramand bo‘lish huquqlariga 
egadir. 
8-moddaDavlatbolalarningism, 
fuqarolikva 
oilaviyaloqalargamansubhuquqlarinihurmatqilishlozim. 
9-modda. 
Bolao‘z 
ota-onasidanayrilishimumkinemas, 
shundaychorabolaningmanfaatlaridaqo‘llanilganholatlarbundanmustasno.Masalan,
ota-ona 
bolagashafqatsizbo‘lishiva  g‘amxo‘rlikqilmasligi  holatlari.  Bola, 
shuningdek, ota- onasining bittasi yoki har ikkovidan ayrilgan hollarda, qachonki 
bu bolaga zarar yetkazmasa, ularning ikkalasi bilan ham aloqalarini saqlab qolish 
huquqigaega. 
10-moddaBolava  uning  ota-onasioilanibirlashtirishyoxud  bolabilanota-ona 
o‘rtasidagishaxsiyMunosabat  va  to‘g‘ridan  to‘g‘ri  aloqalarni  bog‘lab  turish 
maqsadida har qanday mamlakatni tark etish va o‘z mamlakatiga qaytib kelishga 
ruxsat berilishi darkor. 
11-moddaDavlatbolalarningmamlakatdannoqonuniyolib 
ketilishigabarhamberishuchun barcha тegishlichora-tadbirlarniqo‘llashgamajbur. 
12-modda    Bola    o‘z  qarashlarini    erkin    ifoda  etish  huquqiga    ega, 
binobarin,    ana  shu  bolaga  taalluqlihar  qandaymasalanihaletish  chog‘idauning 
ushbuqarashlarihisobgaolinmoglozim. 
13-moddaBolao‘ziningqarashlariniifodaetish, 
axborotolish, 
chegaralardanqat’i 
nazar,axborotva 
g‘oyalarniuzatishhuquqigaega. 
Bolaningbundayharakatlariuning 
o‘zigaham, 
boshqaodamlargaham 
zarar 
yetkazmasligi lozim. 
14-modda  Bola  o‘ziga  yoqqan narsa  to‘g‘risida o‘ylash va unga ishonish, 
o‘z  diniga  amal  qilish  huquqiga  ega,  binobarin  bu  bilan  u  boshqa  odamlar 
huquqlarini    buzmasligi  darkor.  Ota-ona  bolaga  бunday  masalalarni  tushuntirib 
berishlari kerak. 
15-modda    Bola,  qachonki  bu  boshqa  odamlarning  huquqlarini  buzmasa, 
boshqa kishilar bilan uchrashish va uyushmalarga kirish yoxud ularni tashkil etish 
huquqiga ega. 

---

63 
 
16-moddaBolalarshaxsiyhayotga  ega  bo‘lishhuquqigaega.  Qonun  ularning 
turmushi    va  oilaviy  hayotini,  shuningdek,  o‘z  yozishmalarigaaralashuvdan 
himoyalashi, tuhmat va bo‘htonlardan muhofazalashi lozim. 
17-modda  Bolalar  ommaviy  axborot  vositalari    orqali  ishonchli  axborot 
olish  huquqiga  egadirlar.  Televideniye,  radio  va  gazetalar  bolalarga  tushunarli 
bo‘lgan turli axborotlarni taqdim etib, bolalarga zarar yetkazishi mumkin bo‘lgan 
materiallarni tarqatmaslik choralarini ko‘rishlari darkor. 
18-modda  Ota-ona  birgalikda  bola  tarbiyasi  uchun  asosiy  javobgarlar 
hisoblanadi  va  har  bir  bola  uchun  eng  qulay  sharoitlarni  yaratib  berishdan  kelib 
chiqadi, 
davlat 
esa 
bu 
borada 
ularni 
qo‘llab- 
quvvatlashishart. 
Davlatbolanitarbiyalashdaota-onagategishlichayordam ko‘rsatishizarur. 
19-modda  Davlat  ota-ona  yoxud  bola  uchun  g‘amxo‘rlik  qiluvchi  boshqa 
shaxslar 
tomonidan 
bolaga 
нisbatanyomon 
muomaladabo‘lishninghar 
qandayshaklidanuni himoyaetishi оldi olinishini ta’minlashi darkor. 
20-modda  O‘z  oila  muhitida  tarbiya  ko‘ra  olmaydigan  bolalar  to‘g‘risida 
ularning  dini,madaniyati  va  tilini  hurmat  qiladigan  kishilar  tomonidan  tegishli 
parvarish va g‘amxo‘ rlik ko‘rsatilmog‘i lozim. 
21-moddaBolaniasrabolish 
paytidabirinchinavbatdabolaningeng 
yaxshimanfaatlaridankelibchiqishzarur.Bolanio‘zyurtidayoxud 
boshqamamlakatdayashash 
shartibilanasrabolinishibir 
xil 
qonun 
qoidalarasosidaamalgaoshirilishidarkor. 
22-modda  Mamlakatga  qochoqlar  sifatida  kelgan  yoxud  qochoq  maqomini 
olishga intilayotgan bolalar ushbu  mamlakatda tug‘ ilib o‘sgan bolalar bilan teng 
huquqlarga ega bo‘lishlari lozim. 
23-moddaHar 
qaysi 
turdaginogironbola 
alohidaparvarish,ta’limva 
tayyorgarlikdanfoydalanishhuquqlarigaega,  bundan.  Maktab  intizomi  bola 
huquqlari  inobatga  olish  va  uning  qadr-qimmatini  hurmatlash  asosida  ta’min 
etilishi lozim. Badavlat mamlakatlar xalqaro hamkorlikni yo‘lga qo‘yib, bolalarga 
shunday  sharoitlarni  yarata  olmaydigan  qashshoq  davlatlarga  bunga  erishishga 
ko‘maklashishlari darkor. 
29-moddaTa’lim 
har 
bir 
bolaningshaxsiva 
qobiliyatlarieng 
to‘lahajmdarivojlanishigayo‘naltirilganbo‘lishi  kerak.  Ta’lim  bolani  erkin 
jamiyatda  o‘z  ota-onasiga,  madaniy  o‘ziga  xosligiga,  til  va  qadriyatlariga, 
o‘zgalarning  madaniy  an’analari va qadriyatlariga  hurmat    ruhida tarbiyalamog‘i 
shart. 
30-modda  Kichik  millatga  yoki  tub  aholiga  mansub bo‘lishidan  qat’inazar, 
bolalar o‘z madaniyati va ona tilidan foydalanish hamda o‘z diniga e’tiqod qilish 
huquqiga ega. 
31-modda Har bir bola dam olish, bo‘sh vaqtini mazmunli o‘tkazish hamda 
madaniy va ijodi hayotda ishtirok etish huquqiga ega. 
32-moddaBolaga 
uning 
sog‘lig‘i, 
ta’lim 
olishiva 
rivojlanishigatahdidsoladiganishlartopshirilgantaqdirda,davlat 
uni 
bundayishlardanhimoyalashidarkor. 

---

64 
 
33-
moddaDavlatbolalarnixavfligiyohvandmoddalarta’siridanhimoyaqilishusullarinita’
min etmog‘i shart. 
34-
moddaDavlatbolalarnishahvoniymaqsadlardafoydalanishningbarchashakllaridanhi
moyaetishi darkor. 
35-modda    Davlat  bolalarni  o‘g‘irlash,  sotish  va  kontrabanda  qilishning 
oldini olishga qaratilgan barcha imkoniyatlarni jalb etishga majbur. 
36-moddaBolalaro‘zlariningfarovonliklarigaoid  har  qandayjihatlargaziyon 
yetkazishimumkinbo‘lganhar qandayharakatlardanhimoyalanishhuquqigaega. 
37-modda  Birorta  bola,  u  noqonuniy  harakatlarga  yo‘l  qo‘ygan  taqdirda 
ham,  qiynoqlar,  shafqatsiz  muomalaga  duchor  etilmasligi  kerak.  Ozodlikdan 
mahrum  etilgan  har  qanday  bola  kattalardan  ajratib  saqlanish  hamda  o‘z  oilasi 
bilan aloqa bog‘lab turish huquqiga ega. 
38-moddaDavlat15 
yoshga 
to‘lmaganbirontab 
bolaqurollikuchlarsafigaxizmatgachaqirilishigayo‘l 
qo‘ymasligishart. 
Qurolli 
mojarolardan  jabrlangan  bolalarga  g‘amxo‘rlik  qilishni  va  ularni  himoyalashni 
ta’minlash zarur. 
39-modda  Davlat  shafqatsiz  muomala,  qiynoqlar  yoki  qarovsizlikdan 
jabrlangan  bolani,  uning  sog‘ayishi  va  o‘z  qadr-qimmatini  tiklashini  ta’minlash 
maqsadida, tegishlicha davolashni ta’min etishi shart. 
40-modda Qonunni buzganlikda nayblangan bola huquqiy va boshqa turdagi 
yordamdan  foydalanish  huquqiga  ega.  Bola  faqat  o‘ta  jiddiy  jinoyat  qilgan 
vaziyatdagina uni ozodlikdan mahrum etish qarori qo‘llanishi ma’quldir. 
41-modda    Biror  alohida  mamlakat  qonunchiligining  me’yorlarimazkur 
Konvensiyada  belgilangan  bola  huquqlarini  himoyalash  bilan  bog‘liq 
me’yorlardan ustun hisoblangan taqdirda, ustun turuvchi me’yorlar qo‘llanadi. 
42-modda  Davlat  kattalarni  ham,  bolalarni  ham  mazkur  Konvensiyada 
belgilangan huquqlar bilan keng ko‘lamda tanishtirishni ta’min etishi darkor.