Ijtimoiy fanlar

guruhlararo,  so‘ngra  guruhlararo  va 
ijtimoiy  nizo  (turli  ijtimoiy 
hamjamiyatlar–sinflar,  millatlar,  davlatlar,  ijtimoiy  institutlar  to‘qnashuvi)ga 
o‘sib o‘tishi mumkin. 
Nizolar  realistik  va  norealistik  bo‘lishi  mumkin.  Realistik  nizolar  
konkret natijalarga erishishga qaratilgan bo‘lib, ular ishtirokchilarning ba’zi bir 
noto‘g‘ri  talablari  yoki  muayyan  imtig‘zlarning  nohaq  taqsimlanishi  va 
resurslarning cheklanishi (hokimiyat, boylik, hudud) bilan vujudga keladi. 
Norealistik  nizolar  to‘planib  qolgan  salbiy  emotsiya,  hafagarchilik, 
dushmanlikning  ifodalanishidir,  bunda  kuchli  nizoli  o‘zaro  ta’sir  natijaga 
erishish vositasi emas, balki yolg‘iz maqsad bo‘lib qoladi. 
Nizolar yana quyidagi guruhga ajraladi: 
·  destruktiv  nizo  samarali  o‘zaro  ta’sirni  izdan  chiqarib,  ikki  tomonga 
zarar keltiradi; 
·  konstruktiv nizo ziddiyatlarni aniqlash, ularni xal qilish, ilgari harakat 
qilish, rivojlanishga turtki bo‘ladi. 

---

A.Kozer  fikricha,  nizo  faqat  ijobiy,  yoki  faqat  salbiy  oqibatga  ega 
bo‘lmaydi,  balki  bir  paytning  o‘zida  ham  salbiy,  ham  ijobiy  oqibatga  ega 
bo‘lishi  mumkin. Nizo ijtimoiy o‘zaro ta’sir shakli sifatida ijtimoiy strukturani 
shakllantirish, standartlashtirish va qo‘llab-quvvatlash vositasi hisoblanadi. 
      Arastu, 
Gobbs, 
Gegel, 
Veber, 
Darendorf 
kabi 
mutafakkir 
va 
siYOsatchilarning  ko‘plab  asarlarida nizolar me’yordan chetga    og‘ish emas, 
balki ijtimoiy munosabatlar me’yori, jamiyatning normal holati deb ta’riflanadi. 
Nizolar  nazariyasi  nizoni  ijtimoiy  rivojlanish  manbai,  ijtimoiy  dunyoni 
o‘zaro kurashayotgan jang maydoni deb qaraydi. 
Xokimiyat egalari uni saqlab qolishga, boshqalar esa vaziyatni 
o‘zgartirishga intiladi. Darendorf fikricha rollar tarkibi ayni bir paytning 
o‘zida ham hamkor, ham nizoli manfaatlarni keltirib chiqaradi. 
Sotsiolog Djon Reks ijtimoiy tartib taqsimoti ustidan nazorat o‘rnatuvchi 
ayrim guruhlarning shaxsiy hokimiyatini himoya qilishning ongli natijasi, degan 
xulosaga keladi. 
Xar qanday ijtimoiy tizim resurslarni cheklash bilan to‘qnashadi va ularni 
taqsimlash mexanizmiga ega bo‘ladi: 
- iqtisodiy taqsimot; 
-  hokimiyat  munosabatlari  iqtisodiy  taqsimot  tizimidagi  har  qanday 
tartibsizlikning oldini oladi; 
- qadriyatlar hokimiyat taqsimotining qonuniyligini himoya qiladi; 
-  diniy  e’tiqod  va  marosimlar  qadriyatlarga  qat’iy  bo‘ysunish  mahsuli 
sifatida namoyon bo‘ladi. 
Integratsiya va ijtimoiy tartib taqsimot jarayonining natijasi hisoblanadi.