O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti fizika – matematika fakulteti


§2.2.O’ZBEKISTONDA MATEMATIKA RIVOJI



Download 0,8 Mb.
Pdf ko'rish
bet30/30
Sana01.07.2021
Hajmi0,8 Mb.
#106519
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   30
Bog'liq
matematik olimlari va ularning faoliyati haqida

§2.2.O’ZBEKISTONDA MATEMATIKA RIVOJI 

 

1.  O’zbekistondamatematikafaniningdastlabkiqadamlari 



O’zbekistondamatematikafanirivojlanishiO’rtaOsiyodavlatuniversitetiningochilishibilanb

evositabog’liqmilliymutaxassislarningyetishibchiqishidabumaskannitashkiletishga, 

yordamgakelganrusmatematiklario’zhissalariniqo’shdilar.BularorasidaVsevolodIvanovic

hRomanovskiy (1879-1954) ningxizmatlarialohidaahamiyatgaega. 

O’zbekistondaehtimollarnazariyasivamatematikstatistikabo’yichabutundunyogamashhuril

miymaktabningro’yobgakelishmaskaniO’zbekistonMilliyUniversitetibo’ldi. 

Matematikaningbusohagadoirnazariyvaamaliytadqiqotlaruniversitettashkiletilganidanbos

hlanganbo’lib, ungamatematikolimVsevolodIvanovichRomanovskiyasossolgan. 

Romanovskiy 

1879-yili 

5-dekabrda 

Verxniyshahridatug’ildi. 

Toshkent 

real 


bilimyurtidao’qidivauni 

1890-yilda 

tugatdi. 

Keyingima’lumotni 

Sankt-

Peterburguniversitetidaoldiva u 1901-yilda fizika-matematikafakultetigao’qishgakirdi. 



  1906-yilda 

universitetnitugatib, 

Romanovskiy 

yerda 



professor 

unvonigatayyorlashuchunqoldirildivamagistrimtihonlarinitopshirgandanso’ng  1908-yili 

real bilimyurtio’qituvchisibo’libishlayboshladi. 

1911-yilda  Romanovskiy  varshava  universiteti  dotsenti,  so’ngra  professori  lavozimini 

egalladi. O’sha davrda Romanovskiy xususiy hosilali differensial tenglamalar va sonlar 

nazariyasi bo’yicha tadqiqotlar olib bordi, ,,Analizga kirish’’ maruza kursini nashr etdi. 




  34  yil  davomida  Romanovskiy  kafedraga  mudirlik  qildi,  ma’lum  davrda  fizika-

matematika  fakulteti  dekani,  1933-1936-yillari  Toshkent  qoshidagi  fizika-matematika 

tadqiqotlar Institutini boshqardi. 

1936-yilda unga O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan fan arbobi unvoni berildi. 1948-yili u 

Davlat mukofoti laureate bo’ldi. 

  Matematik  statistika  sohasi  bo’yicha  Romanovskiyning  ishlari  keng  qamrovli 

muammolarni  o’z  ichiga  oladi.  Bu  yo’nalishda  uning  ,,korrelyatsiya  nazariyasi 

elementlari’’ (1928), ,,matematik statistika’’ (1938), ,,Matematik statistikaning elementar 

kursi’’  (1939),  ,,Tajriba  ishida  matematik  statistikani  qo’llash’’  (1947)  va  ,,Xatolar 

nazariyasining  asosiy  masalalari’’  (1947)  kabi  kitoblari  katta  axamiyat  kasb  etadi.  Uni 

dunyoga  mashhur  qilgan  bosh  masala  empirik  xarakteristikalarning  taqsimot 

funksiyalarini  tadqiq  etish  bo’ldi.  Romanovskiyning  chekli  Markov  zanjirlariga  oid 

izlanishlarini  alohida  ta’kidlab  o’tish  joizdir.  Ikkinchi  jahon  urushiga  qadar 

Romanovskiyning  chop  etgan  ,,Matematik  statistika’’  (1938),  ,,Elementarniy  kurs 

matematicheskoy  statistika’’  (1939)  monografiyalari  butun  dunyo  matematiklarining 

diqqatiga  sazovor  bo’ldi.  Umuman  Romanovskiydan  200  dan  oshiq  ilmiy  maqola  va 

monografiyalar  meros  qoldi.  Bu  hozirga  o’zbek  matematikasining  oltin  fondini  tashkil 

etmoqda.  Uning  xizmatlari  istiqloldan  so’ng  hukumatimiz  va  Prezidentimiz  tomonidan 

yuksak  darajada  baholanib,  2004-yilda  ,,Buyuk  Xizmatlari  uchun’’  ordeni  bilan 

taqdirlandi.  O’zbekiston  Fanlar  akademiyasining  matematika  instituti  uning  nomi  bilan 

ataladi. 

  NIKOLAY NIKOLAYEVICH NAZAROV 

Nikolay  1908-1947-yillarda  yashagan.  U  o’rta  maktab  ma’lumotini  oilada  olib  12 

yoshidayoq Turkiston davlat universitetiga kirish imtihonlarini a’lo baholarga topshirib, 

Romanovskiy iltimosiga ko’ra universitet talabasi qilib qabul qilindi. U universitetni 16 

yoshida  matematik  ixtisosi  bo’yicha  tugatdi.  1926-1929-yillarda  sobiq  SSSR  Fanlar 

Akademiyasining  Steklov  nomli  matematika  institute  aspirant,  1929-yildan  O’rta  Osiyo 

davlat  Universiteti  Oliy  matematika  kafedrasida  assisent,  so’ngra  dotsent,  1935-yildan 

professor,  1938-yildan  matematik  analiz  kafedrasi  mudiri  bo’ldi.  1938-yilda 

,,Gammershteyn  tipidagi  chiziqli  bo;lmagan  integral  tenglamalar’’  degan  mavzusida 

doktorlik  dessertatsiyasini  yoqladi.  N.N.Nazarovning  ishlari  uch  xil  yo’nalishga 



bag’ishlangan:  orthogonal  polinomlar  nazariyasi,  interpolyatsiya  nazariyasi  va  nazariy 

mexanika.  

 

  TOSHMUHAMMAD NIYOZOVICH QORI-NIYOZIY 



 Qori-Niyoziy  1897-1970-yillarda  yashagan.  Qori  Niyoziy  1897-yilning  sentyabrida 

Qo’qonda tug’ilgan. Rus maktabini tamomlab, 1917-yili Farg’onada maktab taashkil etdi

maktabga  1925-yilgacha  raxbarlik  qildi.  U  Toshkent  universiteti  fizika-matematika 

fakultetiga  o’qishga  kirdi.  3-kursda  taxsil  olayotganida  oliy  matematikadan  mashg’ulot 

olib boorish topshirildi. U yerni tugatib universitet professori bo’ldi. 

  Qori-Niyoziyning  o’zbek  tilida  ,,Tekislikda  analitik  geometriya’’,  ,,Ruscha-o’zbekcha 

matematik terminlar lug’ati’’ (1953), ,,Fazoda analitik geometriya’’ (1933), ,,Differensial 

va  integral  hisob’’  (1933),  ,,Matematik  analiz  asosiy  kursi’’  1-tom  (1937),  2-tom 

,,Differensial tenglamalar’’ (1938) va boshqa asarlari bor. 

  Qori-Niyozov  1931-1932-yillarda  Toshkent  universiteti  rektori,  1939-yilda  fizika-

matematika  fanlar  doktori  dissertatsiyasini  himoya  qiladi.  Keyinchalik  Fan  ilmiy 

qo’mitasi  Prezidiumi  raisi,  sobiq  SSSR  Fanlar  Akademiyasi  o’zbek  filiali  Prezidiumi 

raisi,  O’zbekiston  maorif  xalq  komissari,  fan,  madaniyat  va  san’at  raisi  o’rinbosari 

lavozimlarida faoliyat olib bordi. 

  U  1950-yili  ,,Ulug’bekning  astranomik  maktabi’’  monografiyasi  uchun  Davlat 

mukofotiga,  1968-1969-yillarda  nashr  etilgan  uch  jildlik  o’zbek  tilidagi  ,,Matematik 

analiz asosiy kursi’’ darsligi uchun  O’zbekiston Beruniy nomidagi davlat mukofotlariga 

sazovor  bo’ldi.  1967-yili  O’zbekiston  fani  va  madaniyatini  rivojlanishiga  qo’shgan 

xizmatlari uchun Mehnat qahramoni unvoni berildi. 

 

 



TOSHMUHAMMAD ALIYEVICH SARIMSOQOV 

    T.A.Sarimsoqov  1915  yil  10-sentabrda  Farg’ona  viloyatining  Shahrixon  qishlog’ida 

tug’ildi.  1931-yili  Qo’qonda  o’rta  maktabni  8-sinfini  tamomlab,  O’rta  Osiyo  davlat 

universitetining  fizika-matematika  fakulteti  talabasi  bo’ldi.  1936-yili  aspiranturaga 

kiradi. 1938-yili ,,Ikkinchi tartibli differensial tenglamalar ildizlarining taqsimoti va bazi 



algebraik  tenglamalarning  asimptotik  yechish’’  nomli  dissertatsiyasini  himoya  qildi  va 

dotsent unvonini olib, umumiy matematika kafedrasini boshqardi. 

  1943-yilda  O’rta  Osiyo  Davlat  Universitetining  rektori,  O’zbekiston  Fanlar 

Akademiyasining  akademigi,  1943-1946-yillar  Fanlar  Akademiyasi  vitse-prezidenti, 

1946-1952-yillarda  Fanlar  Akademigi  prezidenti  bo’lib  ishladi.  1960-1971-yillarda 

O’zbekiston  oliy  va  o’rta  maxsus  ta’limi  vaziri  lavozimida,  ko’p  yillar  davomida 

Toshkent  universiteti  rektori,  umumiy  matematika  kafedrasi  mudiri,  fakultet  dekani 

o’rinbosari,  1944-1957-yillarda  universitetning  ehtimollar  nazariyasi  va  matematik 

statistika  kafedrasiga  mudirlik  qildi,  1964-yilda  u  funksional  analiz  kafedrasini  tashkil 

etdi. 


  T.A.Sarimsoqov  Ozbekiston  matematika  fani  va  oliy  ta’limni  rivojlantirishdagi  katta 

xizmatlari  uchun  ko’plab  medal  va  ordenlar  bilan  taqdirlangan.  U  Davlat  Mukofotiga 

(1948), Abu Rayhon Beruniy nomidagi Davlat mukofotiga (1967-1994) sazovar bo’lgan. 

Unga  ,,O’zbekistonda  xizmat  ko’rsatgan  fan  va  texnika  arbobi’’  (1960)  va  Mehnat 

qahramoni (1990) unvonlari berilgan. 

  T.A.Sarimsoqov  tadqiqotlarida  nazariy  ishlanmalar,  aniq  amaliy  masalalar  bilan 

muvoffiq  tarzda  olib  borilgan.  U  Markovning  ehtimoliy  sxemalarini  O’rta  va  Oldingi 

Osiyo  ustidagi  sinoptik  jarayonlarni  o’rganish  tadbiqlari  bilan  shug’ullandi.  50-yillar 

oxiridan  son  o’qi  o’rnida  konusli  topologik  fazolardan  fundamental  matematik 

konstruksiyalardan  foydalanish  imkoniyatlari  muammosini  tadbiq  qildi.  Umumiy 

topologiya,  funksional  analiz  va  ehtimollar  nazariyasi  asosiy  g’oyalarini  umumlashtirib 

yarim tartiblangan topologik – algebraik obyekt bilan almashtirish g’oyasini rivojlantirdi. 

1969-yilda uning ,,Topologik yarim maydonlar va ehtimollar nazariyasi’’ monografiyasi 

chop etildi. Unda xususan Markov zanjirlari batafsil yoritildi. Bir jinsli Markov zanjirini 

yarim  maydon,  stoxastik  operator  va  boshlang’ich  taqsimotdan  iborat  uchlik  sifatida 

aniqlab zanjirning ergodik teoremasini va regulyarlik haqidagi teoremani isbotladi.  

  T.A.Sarimsoqovning  tadqiqotlarida  katta  o’rnini  nokommutativ  ehtimollar  nazariyasi 

egallaydi.  Bu  nazariyada  operator  algebradagi  holatlar  xossalari  hamda  bunda  vujudga 

keluvchi  ehtimolliklar  taqsimoti  o’rganilib,  u  kvantli  statistik  mexanikaning  matematik 

apparati  hisoblanadi.1985-yilda  uning  ,,Ehtimollar  nazariyasining  kvant  nazariyasiga 

kirish’’ monografiyasi chop etildi.  



  T.A.Sarimsoqov tomonidan 170 dan ziyod ilmiy ishlar, 8 ta monografiya va 2 ta darslik 

chop etilgan. U ko’pgina qiziqarli ilmiy ommabop maqolalar muallifi hisoblanadi. 

 

 SA’DI HASANOVICH SIROJIDDINOV 



S.H.Sirojiddinov  1921-1989-yillarda  yashagan.  Toshkent  universiteti  fizika-matematika 

fakultetida  taxsil  olgan.  O’zbekiston  Fanlar  Akademiyasi  matematika  va  mexanika 

Instituti  aspiranturasida  taxsil  oladi.  1947-yili  ,,Ko’p  o;lchovli  Ermit  polinomlar 

nazariyasining  bazi  masalalari  haqida’’  nomli  dissertatsiyasini  himoya  qiladi  va 

Institutning katta ilmiy xodimi vazifasida ishlay boshlaydi.  

  S.H.Sirojiddinov  1949-1952-yillarda  Steklov  nomidagi  Matematika  institutining 

doktori,  1953-yil  Institut  Ilmiy  kengashida  ,,Bir  jinsli  Markov  zanjirlari  uchun  limit 

teoremalar’’ mavzusida doktorlik dissertatsiyasini himoya qildi va 1955-yili monografiya 

shaklida chop etadi.  

  U  1956yil  Toshkent  universitetining  ehtimollar  nazariyasi  va  matematik  statistika 

kafedrasiga 

mudirlik 

qildi. 

1957-yilda 

S.H.Sirojiddinov  O’zbekiston  Fanlar 

Akademiyasining muhbir azoligiga, 1966-yildan haqiqiy a’zoligiga saylandi. 1966-1970-

yillar  va  1983-1987-yillarda  Toshkent  universitetining  rektori,  1970-1983-yillarda 

O’zbekiston Fanlar Akademiyasi vitse-prezidenti lavozimlarida ishlagan.  

Sirojiddinovning  ilmiy  tadqiqotlari  asosan  bog’liq  bo’lmagan  tasodifiy  miqdorlar 

yig’indisi va markov jarayonlari uchun limit teoremalarning analizga, kombinatorika va 

sonlar  nazariyasiga,  matematik  statistik  masalalariga  bag’ishlangan.  Uning  ,,bir  jinsli 

Markov  zanjirlari  uchun  limit  teoremalar’’  (1955),  ,,Markov  zanjiri  bilan  bog’langan 

tasodifiy  vektorlar  yig’indisi  uchun  limit  teoremalar’’  (1979),  ,,Tasodifiy  daydishlar 

uchun  chegaraviy  masalalarida  qatorlar  usuli’’  (1987),  ,,Hadlar  soni  o’suvchi  additiv 



masalalar’’ (1957) kabi bir qancha monografiyalari bor. 

 

Download 0,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   30




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish