O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti fizika – matematika fakulteti

§1.1. Eramizdan oldingi buyuk matematik olimlar faoliyati va ijodi 

1.APOLLONIY PERGSKIY. 

Apolloniy  eramizdan  avvalgi  260-170-yillarda  yashagan.  Qadimgi  Grek 

matematigi.  Aleksandriya  grek  maktabining  matematigi.  Asosiy  mehnat  ,,konus 

kesimi,, deb nomlanadi. Birinchi 4 ta kitobi grek tilida grek kutubxonasida saqlanadi. 

Keyingi  3  ta  kitobi  arabchaga  tarjima  qilingan.  Ohirgi  8-kitobi  yo’qolgan.  Uning 

ishlari  astranomiya,  maxanika,  optika  fanlarining  rivojiga  katta  xissa  qo’shgan. 

Appoloniy  fanga  ,,giperbola,,  ,,parabola,,  ,,ellips,,  ,,fokus,,  ,,assimptota,,  kabi  termin 

va atamalarni fanga kiritgan.  

 

2.ARISTOTEL 

Aristotel  (yoki  Arastu)  eramizdan  avvalgi  384-322-yillarda  yashagan.  Qadimgi 

grek  olimi.  Platon  akademiyasining  a’zosi,  Afinadagi  filasofiya  maktabining  asoschisi 

bo’gan.  Boshqa  ilm-fanlarda  juda  ko’p  izlanishlar  qilgan.  U  fizika,  matematika,  nazm, 

teatr, mantiq, ritorika, siyosat, etika, biologiya va zoologiyaga oid ishlar yozib qoldirgan.  

Aleksandr Makedonskiyning ustozi bo’lgan. O’z davridagi barcha bilimlar egasi bo’lgan. 

U  1-bo’lib  mantiq  faniga  yo’nalish  ko’rsatgan.  Mill.avv.  367-yilda  Afinada  Platon 

akademiyasida taxsil oladi, mil. Av. 335-yil Likey maktabini ochadi. 

  Aristotel  ijodi  o’z  zamonining  barcha  bilim  sohalarini  qamrab  oldi.  O’zining  ,,ilk 

falsafa’’ga  oid  (,,matefizika’’)  asarida  Platonning  g’oyalar  nazariyasini  tanqid  qiladi. 

,,Platon g’oyalari’’ moddiy predmetlarning oddiy nusxasi, aynan o’zi ekanini ko’rsatdi.  

3.ARHIMED 

Arhimed  eramizdan  avvalgi  287-212-yillarda  yashagan.  Qadimgi  yunon  fizigi, 

olimi matematigi, muhandisi va mexanigi.Arximed o’sha zamonning yirik ilmiy markazi 

Iskandariyada ta’lim olgan. U maydon o’lchovi, yuzani hisoblash va boshqa o’lchamlarni 

o’lchash  metodlarini  o’rgangan.  Arximed  richag  qonunlarini  topgan,uning  nomi  bilan 

---

yuritiladigan  gidrostatika  qonunini  yaratgan.  Matematikaga  oid  bir  qator  ishlari  orasida 

uning  usuli  yordamida  egri  chiziqlarning  uzunligini  hisoblab  topish,  yuza  va  hajmlarni 

aniqlashda  katta  axamiyatga  ega.  Uning  matematik  ishlari  o’z  davrida  juda  to’g’ri 

baholangan. Differensial va integral hisoblashda ham ko’p ishlar qilgan. Arhimed fanga 

mexanikani  fan  sifatida  kiritgan.  U  ekin  maydonlarini  sug’orish  mashinalari,  yuklarni 

ko’tarish  uchun  mo’ljallangan  richag  va  bloklar  tizimlari,  harbiy  irg’itish  mashinalari, 

qotishmalarning  tarkibini  suyuqlikda  aniqlash  usuli  va  boshqa  ko’p  kashfiyotlarning 

muallifi. Ko’p asarlari bizgacha yetib kelmagan.  

Arximedning  yaratgan  qonunlari  ko’pchilikka  ma’lum  bo’lgan  ,,Arximed  kuchi’’  yoki 

,,Arximed qonuni’’ deb nomlangan, fizika fanida alohida o’rin egallaydi.