17-мавзу: тарбия жараённинг мазмун ва моҳияти. Тарбиявий таъсир этиш усуллари, воситалари ва уни амалда қЎллаш шакллари

Тарбияни самарали йўлга қўйиш учун унинг ҳаракатлантирувчи кучи, тарбия 
жараёнининг манбаини яхши билиш ва ҳисобга олиш муҳимдир. Бу тарбия жараёнидаги 
ички ва ташқи қарама-қаршиликлардан иборат. 
Тарбияда ўқувчиларнинг тарбияланганлик даражасини ҳам ҳисобга олиш керак 
бўлади. Бу жиҳат унутилса, муайян қарама-қаршиликлар вужудга келади. 
Фаолият жараёнида ҳосил бўлган малака ва одатлар ахлоқ меъёрларига риоя 
қилишни енгиллаштиради. 
Демак, тарбиячи бола шахсининг тез ривожланадиган даври – ўқувчилик 
йилларида унинг онгига турли фаолият (ўқиш, меҳнат, ижтимоий ишлар, ўйин, спорт, 
бадиий ҳаваскорлик) ёрдами билан махсус таъсир этиш муҳимдир. Акс ҳолда хулқ 
меъёрлари, ахлоқ талабларини яхши тушунмай қолиши натижасида шахс ижтимоий 
муносабатларда беқарор, тасодифий таъсирга берилувчан бўлиб қолиши мумкин.
Тарбия яхлит жараёнда амалга оширилиб, унинг таркибий қисмлари айни бир 
вақтда, фаолиятнинг бирор тури асосида намоён бўлади. 

---

Умумий педагогика жараёнида тарбия муҳим ўрин тутади. Шахсни шакллантириш, 
бошқариш, назорат характерига эга бўлиб, бу борада белгиланган вазифалар тасодифий 
ҳаракатлар орқали эмас, балки олдинда белгиланган ва пухта ўйланган режалар асосида 
ҳал этиб борилади. Тарбия жараёнида унинг мақсади, шакл ва методлари, шахснинг 
ўзини-ўзи тарбиялаш ва қайта тарбиялаш жиҳатлари муҳим ўрин тутади. Тарбия мазмуни 
ижтимоий тузум буюртмаси асосида белгиланиб, унинг амалга ошиши учун маълум шарт-
шароитларнинг мавжудлиги талаб этилади. Ушбу ғоялар яхлит тарзда қуйидагича акс 
этади: 
Ҳар қандай ижтимоий жамиятда ёш авлод тарбияси муайян мақсад асосида ташкил 
этилади. Тарбия мақсади ижтимоий жамият тараққиёти, унинг ривожланиш йўналиши, 
ижтимоий муносабатлар мазмунидан келиб чиқиб белгиланади. Бугунги кунда 
Ўзбекистон Республикасида ташкил этилаётган тарбиянинг асосий мақсади комил шахсни 
тарбиялаб вояга етказишдан иборат.