Parda bilan qoplangan nerv hujayralarining о‗simtasi nerv tolasi deyladi. Nerv xujayrasi
о‗simtasining markaziy qismi о‗q silindir deyiladi. Nerv tolalari mielinli va mielinsiz bо‗ladi.
Nerv tolasining asosiy xususiyati о‗tkazuvchanlik, labillilik, moddalari almashinuvning sekin
borishi, nisbatan charchamaslik hisoblanadi. Nerv tolalarining labilliligi turlicha bо‗ladi. Ba‘zi
nerv tolalari har lahzada bir necha о‗nta impuls о‗tkazsa boshqalari 500 tagacha impuls
о‗tkazadi. Qalin mielin kavat bilan koplangan nerv toalari о‗ta labillik xususiyatiga ega.
Nerv toalari qо‗zg‗alganda, muskular qо‗zg‗alishiga nisbatan ancha kam energiya ajraladi.
Ingichka nerv tolalar yо‗g‗on tolalarga nisbatan tezroq charchaydi. Keyingi tekshirishlarda nerv
tolasining charchashi isbotlangan. Nerv tolasi charchaganda biotoklarning kuchi о‗zgaradi.
Qо‗zg‗alish impulsining tarqalishi 2-3 marta susayadi. Nerv tolasi ma‘lum vaqt oralig‗ida
kelgan: impulsiga nisbatan kamroq impuls о‗tkazib, о‗zining charchamasligini
1
ta‘minlaydi.
Nerv tolasidan chiqqan kо‗zg‗alish tо‗lqinlarining о‗tkazilishi nervning keyingi keladigan
har bir qismining yukori voltli potensiallar bilan ta‘sirlanishiga bog‗liq. Qо‗zg‗alish potensiallari
yumshoq qavatli nerv tolalaridan uzluksiz emas, balki о‗xtin-о‗xtin tarqaladi. Qо‗zg‗alish
tо‗lqining nerv tolasidan о‗tkazilishi о‗zidan oldingi tо‗lqinga harakatlanyotgan yuqori voltli
pstensiallarning xosil bо‗lishiga boglikdir. Nerv tolosidan ta‘sir о‗tishi uchun u fiziologik normal
xolatda bо‗lishi shart.
Nerv tolasi kattiq sovitilsa yoki о‗tkir zaharlansa, nerv impulsnni о‗tkazmaydi. Aralash
nervlar tarkibdagi harakatlanuvchi sezuvchi nervlar esa impulsni bо‗lib-bо‗lib о‗tkazadi.
Impulslarni bu xilda ajralgan holda о‗tkazilishi nervning mielin qavat bilan koplanishi sabab
bо‗ladi.
Nerv tolasidan ta‘sir ikki tomonlama о‗tadi. Buni 1877 yilda A.I.Babuxin Nil daryosi laqqa
baligi elektr organining nervida isbotlagan. Agar nerv tolasi baliq, tanasidan 'ajratib kо‗yilsa, u
2-3 kundan keyin nobud bо‗la boshlaydi. Nerv tolasi qirqilganda esa nerv xujayrasi tanasi
tomonidan о‗sa boshlaydi. Nerv tolasining qayta tiklanishi bilan impuls о‗tishi ham qayta
tiklanadi. Markaziy nerv sistemasining neyronlari nerv tolasidan impulslarni bir tomonlama
sezuvchi retseptordan ishchi organga о‗tkazadi. Bu nerv impulsining sinapslar orqali
о‗tkazilishiga bogliq .
Qо‗zg‗alish impulsi qо‗zg‗algan tо‗qimaning hamma qismiga bir tekis tо‗la tarqaladi. Bunga
dekermentsiz о‗tkazilishi deyiladi. Nerv tolasi qancha yо‗g‗on bо‗lsa, qо‗zgalish shuncha tez
о‗tadi. Nerv tolalari qо‗zgalishiga kо‗ra A,V,S gruppalarga bо‗linadi. A gruppaga miyelin qavati
qalinroq, diametri 12-22 mkm bо‗lgan nerv tolalari kiradi, ular orqali ta‘sirot bir sekundda 70-
120 m/sek tezlikda о‗tadi. Bu gruppa nerv tolalari о‗ta elektrik aktkivlikka ega. V gruppaga
vegetativ nerv sistemasining ba‘zi tolalari kiradi. Bularning diametri 1-3 mmk bо‗lib, issiqqonlik
hayvonlarda ta‘sirni 3-14/sek tezlikda) о‗tkazadi. S gruppa nerv tolaari yumshoq qavatsiz bо‗lib,
diametri juda kichik, bularga; asosan simpatik nerv tolalari kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: