Adolf Faller., Michael Schuenke-The Human Body - ―An Introduction to Structure and
Qon katta odamda о‗rta hisobda tana og‗irligining 7-8 foizini tashkil etadi. Turli
ogirlikdagi odamlarda qonning miqdori turlicha bо‗ladi.
Normal sharoitda qonning 40-45 foizi qon tomirlarda harakatlanib turadi,
qolgan qismi esa qon depolari (taloq, jigarda, -teri osti tо‗qimasida) zapas saqlanadi.
Depolangan qon organizm I uchun zaruriyat bо‗lganda: qon yо‗qotilganda, muskul
ishida, tana temperaturasi kо‗tarilganda, odam bug‗ilganda va boshqa sharoitlarda tomirlarga
chiqadi.
Qonning taxminan 50-60 foizini qon plazmasi, 40-45 foizini shaklli elementlari, 8-10
foizini turli oksillar, mineral tuzlar, shakar moddasi, fermentlar, garmonlar tashkil etadi.
Plazmaning oqsillari uch gruppa bulib: bulardan albumin 4,5 foiz, globulinlar 2,8-3,1 foiz va
fibrinogenlar 4-4,5 foizni tashkil etadi. qonning tarkibida 0,85-0,9 foiz osh tuzi, kalsiy xlor,
bikarbonatlar va 0,12 foiz shakar moddasi saqlanadi. qon plazmasining tarkibi normal fiziologik
sharoitda nisbatan doimiy hisoblanadi.
Eritrotsitlar. Eritrotsitlar ikki tomoni botiq ellips shaklidagi yadrosiz hujayralardir.
Eritrotsitlarning diametri 7-8 mkm, qalinligi 2,5 mkm bо‗lib, erkaklarda 1 mm qonda 4,5-5 mln,
ayollarda esa 4-4,5 mln. bо‗ladi. Eritrotsitlar qizil ilikda hosil bо‗lib yetiladi. Eritrotsitlarni
kо‗pchilik qismini 85-90 foizini qonga rang beruvchi modda gemoglobin tashkil etadi. 100 gr.
qonda о‗rta hisobda 16,6-17 g gemoglobin bо‗ladi.
Eritrotsitlarni tarkibidagi gemoglobin о‗pkadan kislorodni biriktirib olib, organizm hujayra
tо‗qimalariga yetkazib beradi. Gemoglobin gem va oksil-tlobindan tashkil topgan bо‗lib, gem
qismida temir saqlanadi. Eritrotsitlar eng muhim bufer rolini о‗ynab, qonning aktiv reaksiyasini
saqlaydi. Eritrotsitlar tez-^gez suv almashinuvi, oksillar, yoglar, utlevoddarni parchalanishidagi
fermentativ protsesslarda ishtirok etadilar.
Qon ivimaydigan holatga keltirib, Panchenko asbobiga qо‗yib quyilsa bir soat mobaynida
eritrotsitlar chо‗kadi. Eritrotsitlarni chо‗kish reaksiyasi (R.O.E.) normada katta odamda bir
soatda 9-12 mm. Turli kasallarda odam shamollaganda, infeksion kasalliklarda, tuberkulyozda,
ayollar xomila bо‗lganda eritrotsitlarni chо‗kish reaksiyasi ortadi.
Leykotsitlar. Leykotsitlar yoki oq qon tanachalari yadroli amyobaga о‗xshash
harakatlanuvchi hujayraladir.
Leykotsitlarning о‗lchami 4-14 mikron bо‗lib, har 500 eritrotsitga taxminan bitta leykotsit
tо‗gri keladi. 1 mm qonda 6-8 ming leykotsit bо‗ladi. Leykotsitlarni soni organizmni holatiga
qarab ovqatlanish muskul ishi va boshqalarga qarab о‗zgarib turadi.
Leykotsitlar ikki gruppaga: donalik va donasiz leykotsitlarga bо‗linadi. Donalik
leykotsitlarga eozinofillar, bazofillar va neytrofillar, donasiz leykotsitlarga monotsitlar va
limfotsitlar kiradi.
Leykotsitlar suyakni ilik qismida, taloqda va limfa bezlarida hosil bо‗ladi. Leykotsitlar
organizmni turli mikroblardan himoya qiladi, organizmga tushgan yot moddaldrni parchalaydi va
mikroblarni yutib yuboradi. Leykotsitlarni yot moddlarni yutib yuborish xususiyatini I.I.
Mechnikov fagotsitoz deb nomlaydi.
Shunday qilib, Leykotsitlar asosan organizmni turli kasal quzg‗atuvchi zararli
mikroblar va yot moddalardan himoya qiladilar.
Qon plastinkalari. qon plastinkalari yoki trombotsitlar shakli elementlar ichida eng
maydasi bо‗lib diametri 3 mikrondir. 1 mm qonda 200-400 minggacha trombotsitlar bо‗lib,
bular qonni ivishida muhim rol о‗ynaydi. Trombotsitlar suyaklarni kо‗mik qismida mayda
plastinka holida ishlab chiqarilib, qonga о‗tadi.
Odamni bironta qon tomiri shikastlanganda qon tomirdan .chiqayotgan trombotsitlar
yorilib bir-biriga qо‗shilib vitamin va kaliy tuzi qatnashishida 20 mikrongacha kattalikdagi
yumaloq moddal^R*111 Hosil qiladi. qon ivishi organizmda muhim ahamiyatga . ega bо‗lib,
bunda asosiy rolni trombotsitlar о‗ynaydi. Agarda qonning ivish xususiyati kamayib ketsa, odam
qon yо‗qotib halok bо‗lishi mumkin. Shikastlangan tomirdan oqayotgan qon 3-4 minutda ivib
tugaydi. qonning ivish protsessining asosiy mohiyati qon plazmasining tarkibidagi qonda erigan
fibrinogen oqsilni erimaydigan fibrin ipchalarini hosil bо‗lishi hisoblanadi. Fibrinoogen aktiv
trombin fermenti ta‘sirida u fibringa aylanadi. qonda passiv holatdagi protrombin bо‗lib, bu
tombokenaza fermenti va kalsiy tuzi ta‘sirida aktiv trombinga aylanadi.
Qon gruppalari.
Hozir meditsinada AVO sistemasi buyicha agglyutinogen va agglyutininlarni ma‘lum
uygunlashuvi bilan qonning 4 ta gruppasi belgilanadi:
Do'stlaringiz bilan baham: 
