99
II bob. Taqsimlangan tizimlarning turlari va imkoniyatlari
2.1. Mijoz-server texnologiyasi. R2R texnologiyasi
Dastlab taqsimlangan tizimlar «mijoz-server» arxitekturasi negizida
shakllantirilgan.
Bunda ma’lumotlar ombori server «mijoz-server» tizimining asosiy
komponenti hisoblanadi. U ma’lumotlarni boshqarish bo‘yicha barcha harakatlar
kompleksini amalga oshiradi. Ma’lumotlar ombori serveri quyidagi funksional
vazifalarni bajaradi:
- lokal tarmoq kompyuterida ishlaydigan mijoz ilovalardan olingan
ma’lumotlarni hamda ombor tarkibidagi katta hajmdagi (meta) ma’lumotlarni
tanlash va o‘zgartirishga yo‘naltirilgan so‘rovlarni bajarish;
- ma’lumotlarni saqlash va zahiradan nusxa ko‘chirish;
- ma’lumotlar omboridagi ma’lumotlar uzatilishining yaxlitligini saqlash;
- foydalanuvchilar huquqlari va imtiyozlarini tekshirish asosida ma’-
lumotlarga mualliflashtirilgan holda kirishni ta’minlash;
- operatsiyalarni protokollashtirish va tranzaksiyalar jurnalini yuritish.
«Mijoz-server» arxitekturasi asosidagi taqsimlangan tizim ikkita aniq
ajratilgan standart darajalarga bo‘linadi:
- ma’lumotlarni tashkil etish va saqlash darajasi (fayllar sistemasini yoki
ma’lumot bazalarini shakllantiradigan jarayonlar) – serverlar, deb nomlanadi;
- ma’lumotlarga kirish va qayta ishlash darajasi (xizmatlarga, ya’ni
serverlarga so‘rovlar bilan murojaat qilib, uning javobini kutishni tashkil etadigan
jarayonlar) – mijozlar (klientlar) deb nomlanadi (2.1 – rasm).
Mijoz-server doirasidagi o‘zaro munosabat sinxron va asinxron bo‘lishi
mumkin.
Birinchi holatda klient o‘z so‘rovi serverda bajarilishini kutadi va o‘z
kompyuterida boshqa ishlar bilan shug‘ullanmaydi, ikkinchisida – klient serverga
100
so‘rov yuboradi va serverdan javob kelishini kutmasdan o‘zi oldin bajarayotgan
ishini davom ettiraveradi.
2.1 – rasm. Mijoz-server asosidagi o‘zaro munosabatlar modeli
Mijoz-server arxitekturasida ilova quyidagi mantiqiy sathlarga bo‘linadi:
1) foydalanuvchi interfeysi sathi. Interfeys odatda klient kompyuterida
amalga oshiriladi;
2) qayta ishlash sathi (ilova mantig‘i). Ushbu sathda ilovada ko‘zda tutilgan
asosiy jarayon («biznes-mantig‘i») amalga oshiriladi (funksionallik);
3) ma’lumotlar sathi. Mijoz masalasini qayta ishlaydigan ilovalarga kerakli
ma’lumotlarni taqdim etadigan dasturlarni saqlaydi. Bu funksiya ma’lumotlar
sathning asosiy xususiyatlaridan biri hisoblanadi(persistence). Ilova ishlamayotgan
paytlarda ma’lumotlar keyin ishlatilishi uchun fayllarda yoki ma’lumotlar bazasida
saqlanadi. Ushbu sath server kompyuterida bajariladi.
Sath har xil ilovalarga kerak bo‘ladigan ma’lumotlarning to‘liqligini
ta’minlaydi. Odatda ma’lumotlar sathi relyatsion ma’lumotlar bazasi shaklida
tuziladi. Bunday yondoshuv ma’lumotlarni ilovalarga bog‘liq bo‘lmasligini hamda
mijoz-server modelida qayta ishlash sathini ma’lumotlar sathidan ajratilishga
imkon yaratadi.
Tizimni uchta mantiqiy sathlariga bo‘linishida ilovalar alohida
kompyuterlarda taqsimlanadi. Bunda eng sodda yo‘l - kompyuterlarni ikki turga
bo‘lish:
1) mijoz kompyuterlari (ishchi stansiyalar) – ularga interfeys vazifasini
bajaradigan mijoz dasturlari o‘rnatiladi;
Mijoz
Server
So’rov
Javob
101
2) server kompyuterlari – ularda qayta ishlash va ma’lumot sathlarining
vazifalari bajariladi.
Bunday tashkil etishda tizim taqsimlangan sharoitda faoliyat ko‘rsata
olmaydi, hamma masalalar serverda yechiladi, mijoz kompyuteri faqat oddiy
terminal sifatida ishlatiladi.
Mijoz-server arxitekturasi ikki, uch va ko‘p zvenoli variantlarda yaratilishi
mumkin:
Ikki zvenoli dasturiy arxitektura. Amaliyotda tizimning har xil
foydalanuvchilarini bir xil ma’lumotlarga kirish holatlari ko‘p uchraydi. Buni
amalga oshirish uchun mijoz-server tizimining funksiyalarini bir necha mijoz
kompyuterlari orasida ajratish kerak bo‘ladi. Buning nisbatan sodda yo‘li,
ilovalarning mantiqiy sathlarini server qismining ma’lumotlarga kirishni
ta’minlaydigan bir ilovasi doirasida taqsimlanishini amalga oshirish hisoblanadi.
Bu ilova bir necha mijoz kompyuterlarida joylashgan bo‘ladi va mijoz interfeysini
ta’minlaydi. Ilova mantig‘i (qayta ishlash jarayoni) server yoki mijoz
kompyuterlariga yo‘naltirilishi, yoki ular o‘rtasida bo‘lingan bo‘lishi mumkin.
Shunday qilib, dasturiy yechim mijoz kompyuteri interfeys funksiyalarini
minimallashtirishdan («ingichka» mijoz) boshlab, to foydalanuvchi interfeysining
hamma vazifasini mijoz kompyuteriga topshirishgacha («yo‘g‘on» mijoz)
o‘zgartirib boriladi. Ikkala holatda ham server kompyuterida joylashgan xususan
ilovaga tegishli protokol yordamida tashqi interfeys serverdagi ilovadan ajratiladi.
Bunday yondoshuvda tashqi interfeys faqat ilova interfeysini taqdim etish
vazifasini bajaradi.
Bunday arxitektura asosida tuzilgan model ikki zvenoli mijoz-server modeli
deb nomlanadi. (2.2– rasm). Bunday tizimlar sodda taqsimlangan tizimlar, deb
nomlanadi.
102
2.2 – rasm. Ikki zvenoli mijoz-server arxitekturasining sxemasi.
Mijoz-server modelining rivojlanishi oqibatida uch zvenoli arxitektura.
yaratildi. Bu variantda foydalanuvchi interfeysi ilova mantig‘i (qayta ishlash
jararyoni) va ma’lumotlarga kirish qismlar tizimning mustaqil komponentasi
sifatida ajratiladi va u mustaqil kompyuterlarda ishlash qobiliyatiga ega bo‘ladi
(2.3 – rasm). Dasturlar, qayta ishlash sathining asosiy qismi alohida serverga
o‘tkaziladi, uning nomi ilovalar serveri deyiladi.
Bu tizimda foydalanuvchining so‘rovlari ketma-ket tizimning klient qismida,
ilovalar mantig‘i (qayta ishlash) serverida va ma’lumotlar bazasi serverida qayta
ishlanadi.
Ko‘p zvenoli mijoz-server arxitekturalarida ilovalar foydalanuvchi
interfeysi, qayta ishlash va ma’lumotlar serverlariga bo‘linishlarining to‘g‘ridan -
to‘g‘ri davomi hisoblanadi. Bunday taqsimlanish turi vertikal taqsimlanish
deyiladi. Ularning aosiy xususiyati harxil vazifa bajaradigan ilovalarni mantiqan
har xil kompyuterlarda joylashishi hisoblanadi.
Tashkilotfaoliyatini avtomatlashtirish maqsadlarida yaratilgan ilovalar
nuqtai nazaridan tizimni taqsimlangan deb yuritiladi, agar uning tarkibidagi
mantiqiy ilovalar (qayta ishlash dasturlari) tizimning bir nechta komponentalari
orasida taqsimlangan bo‘lib, har biri alohida kompyuterlarda bajarilishi mumkin
Foydalanuvchi
Ma’lumotlar bazasi
Foydalanuvchi interfeysi
Mantiqiy ilova
Mijozlardan
tashkil topgan
tizimlar
Mantiqiy ilova
Ma’lumotlarga kirish
Serverlardan
tashkil topgan
tizimlar
103
bo‘lsa. Bunda foydalanuvchining so‘rovlari foydalanuvchi interfeysidan, to yagona
ma’lumotlar serverigacha ketma-ket o‘tib bormaydi.
2.3 – rasm. Uchta zvenoli mijoz-server arxitekturasining sxemasi
Bu ma’noda ko‘p zvenoli arxitekgaturani eniga kengayishi kuzatiladi. Klient
va serverlarni bunday taqsimlanishi gorizontal taqsimlanish deyiladi. Mijoz yoki
server mantiqan bir xil turdagi modullarning taqsimlangan qismlarini o‘z tarkibida
saqlashi mumkin, ularning ishlashi mustaqil, bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan holda
amalga oshiriladi (2.4– rasm).
Masalan, lokal tarmoqda bir necha web-server kompyuterlari mavjud
bo‘lsin. Agar Web – sahifa o‘zgartirilsa, bu o‘zgarishlar boshqa serverlarga ham
jo‘natiladi. Kelgan so‘rov uchun ma’lum bir server «karusel» usuli asosida
tanlanadi. Bunday formada taqsimlash ommabop Web-saytlar o‘rnatilgan
serverlardagi yuklamalarni tekislash maqsadida qo‘llaniladi.
Bitta sathli R2R (peer-to-peer) tarmog‘i asosidagi TT lar.Ushbu tarmoqni
oldingilaridan farqi shundan iboratki, bunda tarmoq sharoitida dislokatsiya
qilingan kompyuterlar o‘z resurslari bilan hech qanday server koipyuteridan
foydalanmasdan o‘zaro almashishadi. Bu tizimdan bugunda ham millionlab
Foydalanuvchi
Foydalanuvchi interfeysi
Ilovani mijoz
qismi
Mantiqiy ilova
Server ilova
Ma’lumotlarga kirish
Ma’lumotlar
bazasi server
Ma’lumotlar bazasi
104
mijozlar foydalanishadi.R2R konsepsiyasi doirasida ushbu tarmoq tarkibiga
kiruvchi hamma kompyuterlar bir-birlari bilan hech qanday markaziy serverlardan
foydalanmasdan to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘zaro munosabatda bo‘lishadi.
Katta miqyosda yaratiladigan TT i oraliq muhitining faoliyatini tashkil
etadigan dasturiy ta’minot jahon andozalari asosida yaratilishi maqsadga muvofiq
bo‘ladi.
Shu sababli, ko‘p hollarda oraliq muhit dasturiy ta’minoti «ochiq tizimlar»
ning talablariga mos holda ishlab chiqiladi.
2.4 – rasm. Ko‘p zvenoli mijoz-server arxitekturasining sxemasi.
Do'stlaringiz bilan baham: |