Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

Davlaт вa huquq nazariyasining metodlari

Davlaт вa huquq nazariyasining metodlari

Umumiy ilmiy 

metodlar

Maхsus 

metodlar

Хususiy ilmiy 

metodlar

dialektika

metafizika

tariхiy

qiyosiy-huquqiy

statistik-

matematik

ijtimoiy-tajriba

mantiqiy

sistemali-

strukturali

aniq-sotsiologik

kibernetik

---

27

I bob.

 Davlat va huquq 

nazariyasining prеdmеti va mеtodi

Ijtimoiy tajriba metodi – davlat va huquqqa oid biron-bir institutni, or-

ganni, normani hayotga joriy etishdan avval ularni tajriba o‘tkazish yo‘li bilan 

sinab ko‘rish usuli. Masalan, O‘zbekiston Respublikasida mahalliy darajadagi 

ma’muriy hududiy birliklarda (viloyat, shahar, tumanlarda) hokimlik lavozimini 

joriy etishdan avval 1991-yil mobaynida O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi 

Rayosatining qarori bilan Toshkent shahar hokimi lavozimi ta’sis etilib, bir yil 

mobaynida 

ijtimoiy-huquqiy tajriba – sinov o‘tkazildi. Toshkent shahar hokimi 

muvaqqat Nizom asosida faoliyat yuritdi. Tajriba natijalari umumlashtirilib, 

1992-yil 4-yanvarda qabul qilingan «Mahalliy davlat hokimiyati organlarini 

isloh etish to‘g‘risida» gi qonun bilan respublikamizning barcha tuman, shahar 

va viloyatlarida hokim lavozimi joriy qilindi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2013-yil 20-martdagi «Dav-

lat hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi to‘g‘risida»gi 

O‘zbekiston Respublikasi qonuni loyihasi sinovi bo‘yicha huquqiy eksperiment 

o‘tkazish haqidagi Farmoyishi asosida shu yilning mart-dekabr oylarida Samar-

qand va Buxoro viloyatlarida huquqiy eksperiment o‘tkazildi.

Bunday eksperiment o‘tkazishdan maqsad: – qonun loyihasining davlat 

organlari faoliyatining ochiqligini, shaffofligini, ular faoliyati to‘g‘risidagi ax-

borotdan ommaviy axborot vositalari, fuqarolik jamiyati institutlari, aholi keng 

foydalanishini ta’minlashga qaratilgan qoidalari samaradorligini aniqlashdan 

iborat edi.

Huquqiy eksperiment – huquqiy normalar samaradorligini oldindan 

(ularning loyihasini amaliyotda tekshirib ko‘rish asosida) baholashning eng 

maqbul vositasidir. Huquqiy eksperiment davomida qonun loyihasi dastlabki 

sinovdan o‘tkaziladi, uning tartibga solish ta’siri, ishlash mexanizmlari va sa-

maradorligi tekshirib ko‘riladi, loyihaning yutug‘i va nuqsonlari aniqlanadi. 

Shu asosda uni yanada takomillashtirish mumkin bo‘ladi.

Ilmiy adabiyotlarda huquqiy eksperiment deganda – huquq (qonun)ni ijod 

etishga vakolatli bo‘lgan organ tomonidan qonunchilikka kiritish mo‘ljallanayotgan 

bo‘lg‘usi yangi normalarni cheklangan masshtabda sinab ko‘rish asosida 

ularning samaradorligini, foydaliligini va iqtisodiy tejamliligini aniqlash, hamda 

o‘rnatiladigan huquqiy mezonlar (huquq ijodkorligi qarorlari) ning oqilona 

variantini ishlab chiqish maqsadida o‘tkaziladigan tekshiruv tadbiridir

1

.

Shunday qilib, 

davlat va huquq nazariyasining metodlari davlat va 

huquq hodisalarini, ular bilan bog‘liq jarayonlarni o‘rganishga, bu muhim ijti-

moiy-siyosiy institutlarning rivojlanish qonuniyatlarini ochishga yo‘naltirilgan 

ilmiy usullar, yo‘llar, tamoyillar va vositalar majmuidir.

1 

Qarang: Правовой эксперимент и совершенствование законодательства. – М., 1988. – 26-bet.

---