Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

107

V bob.

 Davlatning

funksiyalari

«Davlat funksiyasi» bilan «davlatning vazifasi» tushunchalarini chalkashtir-

maslik lozim, ular bir xil hodisalar emas. Davlat oldida uning turli taraqqiyot 

bosqichlarida har xil vazifalar turadi. Ushbu vazifalarni hal etish uchun dav-

lat funksiyalari bajariladi. 

Vazifa – bu jamiyat va davlat oldida turgan, o‘z 

yechimini kutayotgan muammo yoki masala. 

Funksiya esa, davlat faoliyatining 

yo‘nalishi, ijtimoiy muammolarni hal etish yo‘llaridir. Demak, funksiya hal 

etiladigan vazifalarga bog‘liq holda paydo bo‘ladigan davlat faoliyatining turi-

dir. Tabiiyki, turli tarixiy vaziyatlarda davlat oldidagi vazifalar o‘zgarib turadi. 

Shunga ko‘ra, davlatning funksiyalari ham o‘zgarishi mumkin.

Davlatning maqsadi asosiy u intiladigan farovon, yorqin kelajak bo‘lib, 

uning barcha vazifalari ana shu oliy maqsadni ta’minlashga yo‘naltiriladi. 

Maqsad ustuvor bo‘lib, vazifalar uning manfaatiga bo‘ysundiriladi.

Shunday qilib, davlat funksiyasi tushunchasi davlatning tabiatini, uning 

faoliyati mazmunini chuqurroq anglash imkonini beradi. Davlatning mexaniz-

mi (apparati) va shakllari uning statik holatini tahlil etish hamda idrok etish 

imkonini bersa, davlatning funksiyasi uning dinamik holatini tushunishga yo‘l 

ochadi.

Davlat funksiyalarini o‘rganish, bu so-

hadagi ilmiy bilimdan amaliyotda foydalanish 

davlat nazariyasi fani to‘plagan davlat-huquqiy 

munosabatlarga doir jami materiallarni tar-

tibga solishni taqozo etadi. Buning uchun yuqorida ta’kidlanganidek, dav-

lat-huquqiy hodisalar hamda jarayonlarni bilishda ilmiy tasniflash uslubidan 

foydalaniladi. Zero, ushbu uslubdan foydalanilmasa, davlat-huquqiy hodisalar 

hamda jarayonlarni har tomonlama tartibga solish va taqqoslash mushkul.

Davlat funksiyalarini o‘rganishda ham tasniflash uslubidan samarali foy-

dalaniladi. U yoki bu funksiyalarni muayyan bir turkumga, guruhga kiritish im-

konini beruvchi tasniflash mezonlari, ya’ni belgilari (ularning yig‘indisi) turli 

xususiyatga ega. Masalan, davlat faoliyatining obyektlari va sohalari, hududiy 

ko‘lamlari, ijtimoiy munosabatlarga davlat tomonidan ta’sir ko‘rsatish usuli, 

vazifalarning mazmuni bir-biridan farq qiladi.

Darhaqiqat, ilmiy va amaliy maqsadlarda davlat funksiyalari turli 

me-

zonlar bo‘yicha tasniflanishi mumkin. Davlat funksiyalari amal qilish vaqti 

bo‘yicha