Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

103

IV bob.

 Davlatning

shakllari

D

a

vla

t s

ha

k

lla

ri

S

iy

o

siy

 r

ej

im

n

o

demo

k

ra

ti

k

demo

k

ra

ti

k

totalitar

fashistik

vakillik 

demokratiyasi

jamoaviy 

avtokratiya

avtokratik

bevosita 

demokratiya

yakka shaxs 

avtokratiyasi

B

o

shq

a

ru

v s

h

a

k

li

re

sp

ub

li

k

a

mo

n

a

rx

iy

a

prezidentlik

parlamentar

aralash

noan’anaviy

noan’anaviy

mutlaq

cheklangan

T

u

zi

li

sh

 sh

a

k

li

m

u

ra

k

k

a

b

o

d

di

y

 (

u

ni

ta

r)

avtonom 

hududli

milliy- 

hududiy

hududiy

milliy

federatsiya

konfederatsiya

---

104

Odilqoriyev X.T. 

Davlat va huquq nazariyasi

Davlatning tabiati va ijtimoiy-tarixiy 

missiyasi (ijtimoiy vazifasi) uning funksi-

yalarida yaqqol namoyon bo‘ladi. Davlatni 

o‘rganishga funksional yondashuv, ya’ni 

uni dinamik (harakatlanishdagi, faoliyat 

ko‘rsatishdagi) vaziyatda tavsiflashni anglat-

di. Davlatni funksional tahlil etish, 

birinchidan, davlat tushunchasini chuqurroq 

mushohadalashga ko‘maklashadi; 

ikkinchidan, davlat faoliyatining mazmuni-

ni, aniq tarixiy vaziyatda harakatlanish mexanizmini ilmiy izohlash imkonini 

beradi; 

uchinchidan, davlat boshqaruvini oqilona amalga oshirish uchun 

davlatning tashkiliy strukturasini takomillashtirishga xizmat qiladi. Davlat 

faoliyatining turli tomonlarini tavsiflash, tushuntirish va bashorat qilish uchun 

«davlat funksiyalari» kategoriyasidan, davlatning siyosiy tizim instituti sifa-

tida qanday faoliyatni amalga oshirishiga beriladigan tavsifdan foydalaniladi.

«Davlat funksiyalari» atamasi davlatning ijtimoiy vazifalari namoyon 

bo‘ladigan faoliyatining asosiy, eng muhim yo‘nalishlarini belgilash uchun 

qo‘llaniladi. Bunday faoliyat yo‘nalishlarining eng asosiy maqsadi jamiyatning 

barqaror turmush tarzini ta’minlashdan iboratdir. Davlat funksiyalarida davlat-

ning mohiyati, ijtimoiy rivojlanishi va, eng avvalo, mamlakat aholisining turli-

tuman manfaatlarini qondirish bilan bog‘liq asosiy masalalarni hal etishdagi 

aniq roli o‘z ifodasini topadi.

Huquqshunos olimlar V.M. Korelskiy va V.D. Perevalov «davlat funk-

siyasi – davlatning asosiy harakat yo‘nalishi va undan kelib chiqadigan maqsad 

va vazifalar»dir

1

, – deb ta’riflasa, N.I. Matuzov va A.V. Malkolar «davlat funk-

siyalari – davlatning tashqi va ichki faoliyatiga xos asosiy yo‘nalishlar bo‘lib, 

ushbu yo‘nalishlar davlatning sinfiy va umuminsoniy mohiyati asosida o‘z 

aksini topadi va muayyanlashadi»

2

, deb qayd etadilar. Z.M. Islamov davlat 

funksiyalari – faoliyat yo‘nalishi, biroq hech qachon faoliyatining o‘zi emas, 

1 

Теория государства и права // Под ред. В.М. Корельского и В.Д. Перевалова – М.: Инфра–Н 

– норма, 2001 – 146-bet.  

2 

Матузов Н.И., Малько А.В. Теория государства и права. Учебник. – М.: Юристов, 2004. 

– 48–66-betlar.