Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик – Қурилиш

O’ZBEKISTON NEFT-GAZ SANOATI VA ZAXIRALARI 
O`rmonov M., M.Turdaliyeva, O.Jakbarov (NamMQI) 
1951 yilda respublikada geologik va geofizik tadqiqotlarni chuqurlashtirish 
bilan birga, neft va gaz konlarini to'plash uchun qulay geologik tuzilishga ega 
bo'lgan hududlarni aniqlash maqsadida strukturaviy burg'ulash ishlari boshlandi. 
1953 yilda Setalantepa maydonida Buxoro viloyatining boshqa hududlarida 
bo'lgani kabi ushbu hududda ham chuqur qidiruv burg'ulashni davom ettirish 
uchun asos bo'lgan strukturaviy quduqlardan birida ochiq gazli favvora olindi. 
1972 yilda Muborak gazni qayta ishlash zavodining birinchi navbati ishga 
tushirildi, bu O'zbekistonda gazni qayta ishlash uchun asos yaratdi. 
Bundan tashqari, respublikada jadal ravishda o'rganilayotgan neft va gaz 
konlari (Gazli, Sho'rtan, Ko'kdumalak, Zevardi, Qandim, Dengizko'l, Xauzak, 
Garbi, Alan, Urga va boshqalar) neft va tabiiy gaz qazib olishni ko'paytirish, 
yoqilg'i moyi, dizel ishlab chiqarishni sezilarli darajada kengaytirish imkonini 
berdi. yaqin va uzoq xorijiy mamlakatlarga eksport qilishga yo'naltirilgan yoqilg'i, 
texnik moylar. 
Gaz sanoatining rivojlanishi bir vaqtning o'zida foydali komponent - gazni 
qayta ishlash zavodlari uchun eng muhim xom ashyo bo'lgan gaz kondensatidan 

---

449 
qazib olish hajmining o'sishi bilan birga kechdi. 
Gaz sanoatining rivojlanishi 
Dastlab gaz sanoati XVIII asrning oxiri XIX asr boshlarida Buyuk 
Britaniya, Fransiya, Belgiya kabi davlartlarda shaxarlarni yoritishda 
toshko’mirdan oling gazdan foydalanilgan va shundan buyon rivojlanib kelmoqda. 
Toshko’mirdan gaz oluvchui qurilma “gaz generatori” XIX asrning ikkinchi 
yarmida yaratilgan. Dunyodagi gazning geologik zaxirasi 150—170 trillion m3 ga 
yetadi. O’zbekistonda 1932 yildan boshlab tabiiy (neft bilan chiqadigan) gaz qazib 
olina boshlandi lekin chiqarilgan gazning miqdori oz edi (yiliga 0,7—3 mln. m3) 
ni tashkil qilgan . 1960-yillarga kelib respublikamizda qator gaz konlari ochildi va 
bu sohada tub burilish yasaldi..Gaz sanoati yoqilg'i sanoatining eng yosh va jadal 
rivojlanayotgan sohasidir . Tabiiy gazni qazib olish , tashish, saqlash va tarqatish 
bilan shug'ullanadi. Gazni qazib olish neft qazib olishdan 2 barobar arzon va 
ko'mir qazib olishdan 10-15 marta arzonroq.
1992 yilda "O'zbekneftgaz" neft va gaz sanoati davlat konserni tashkil etilib, 
shu yili milliy korporatsiyaga aylantirildi. 1998 yilning dekabr oyida uning 
negizida uch bosqichli vertikal-integratsiyalashgan boshqaruv tizimi bilan 
"O'zbekneftgaz" Milliy xolding kompaniyasi tashkil etildi. 
Respublika hududida neft va gaz uchun keng ko'lamli qidiruv-qidiruv ishlari 
olib borilmoqda. 2000-yillarning boshlarida "O'zbekneftgaz" AJ xorijiy 
investitsiyalarni jalb etish va yer qa'rini qidirish, neft va gaz qazib olish, ularni 
qayta ishlash, tashish, shuningdek, tabiiy gazni saqlash, suyultirilgan gaz ishlab 
chiqarish bo'yicha yangi ishlab chiqarish quvvatlarini tashkil etish bilan 
shug'ullanadi. 
2018 yilda tuzilgan dunyo miqyosida tasdiqlangan tabiiy gaz zaxiralarini 
(shu jumladan slanets gazi) bo’yicha ro'yxat mamlakat bo'yicha taqsimlanadi va 
Jahon Energetikasining 2017 yilgi statistik sharhida BP (British Petroleum) hisob-
kitoblari, shuningdek, AQSh Markaziy razvedka boshqarmasi (The World 
Factbook) da e'lon qilingan. 
Tabiiy gaz zaxiralari tasdiqlangan mamlakatlar ro'yxati 
№ 
Mamlakat 
Zaxizra 
trillion 
m³ 2018 yil uchun 
(BP) 
ulushi% 
dunyodan 
Davlat statistika qo‘mitasining 2019 yilda O‘zbekistonda neft, gaz va ko‘mir 
qazib olish kamayganligi haqida xabar beradi. 2018 yil bilan taqqoslaganda ko'mir 

---

450 
qazib olish 3 foizga, neft qazib olish 6,3 foizga, tabiiy gaz 1,6 foizga kamaydi. 
Bundan tashqari, gaz kondensati ishlab chiqarish 2,2 foizga va shag'al ishlab 
chiqarish 24,2 foizga kamaydi. 
Lekin, bugungi kunda Respublikada uglevorod xom ashyo bazasi 
barqarorligini tahminlash, qazib olinayotgan neft va gaz mahsulotlari o`rnini 
to`ldirish maqsadida, respublikaning Ustyurt, Buxoro-Xiva, Hisor, Surxondaryo va 
Farg`ona neft-gazli hududlarida geologiya qidiruv ishlari olib borilmoqda. 
Prezidentimizning 2017 yil 3 noyabrdagi PQ-3372 qarori doirasida amalga 
oshirilgan geologiya-qidiruv ishlar natijasida, 2017-2018 yillar hamda joriy yilning 
9 oyi mobaynida 16 ta neft va gaz konlari ochildi va yer osti uglevodorod 
zaxiralari 171 mln.tonna shartli yonilg`i hajmida o`stirildi. 
Mahlumot uchun: 16ta kondan to`rttasi Ustyurt regionida (Beshqala, Quyi 
Surgil, Kushkair, Oraliq), 2tasi Farg`ona regionida (Uchtepa, Chakar), 10tasi 
Buxoro-Xiva regionida (Topichaksoy, Marvarid, Shortak, Chordarbaza, To`maris, 
Andakli, Janubiy Kulbeshkak, Yormoq, Do`ltatepa, Shorkum). 
Joriy yil yakuni bilan yer osti uglevodorod zaxiralarini 53 mln.tonna shartli 
yonilg`i hajmida o`stirish rejalashtirgan, bu borada bugungi kunda geologiya 
qidiruv ishlari Ustyurt regionining markaziy qismida (Apomish, Ultan, Arslon va 
b.q), Buxoro-Xiva regionining g`arbiy qismida (To`maris, Andakli, Janubiy 
Kulbeshkak, SHarqiy Xatar va b.sh), Farg`ona regionining janubiy qismida 
(Uchtepa, CHakar, Quyi Qashqarqir va b.sh) jadal ravishda olib borilmoqda.