Iqtisodiy bilim asoslari

 FAOLLASHTIRUVCHI SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
AYIRBOSHLASH  VA  PUL
7- MAVZU
http:eduportal.uz

---

39
Odamlar metallni qayta ishlashni o‘rganib olganlaridan so‘ng metall 
pullar  paydo  bo‘lgan.  Keyinchalik  qimmatbaho  metallar,  oltin  va 
kumushdan yasalgan pullar muomalaga chiqarilgan.
Turli  xil  og‘irlikka  ega  bo‘lgan  oltin  va  kumush  bo‘laklari  pul 
sifatida ishlatilganda, har safar ularni tarozida tortishga to‘g‘ri kelgan. 
Bu noqulaylikni bartaraf etish uchun ma’lum og‘irlikka va shaklga ega 
bo‘lgan va turli xil muhrlar urilgan tangalar muomalaga kiritilgan. Vaqt 
o‘tishi  bilan  tangalarning  ham  kamchiliklari  ko‘rinib  qolgan.  Oltin 
va  kumush  tangalar  qo‘ldan-qo‘lga  o‘tib  silliqlashgan  va  yengillashib 
qolgan.  Bu  esa,  o‘z  navbatida,  ularning  boshlang‘ich  qiymati,  ya’ni 
boshqa  tovarlar  bilan  ayirboshlash  qobiliyatining  kamayishiga  olib 
kelgan.  Bu  muammoni  yechishga  bo‘lgan  harakatlar  natijasida  qog‘oz 
pullar  paydo  bo‘lgan.  Birinchi  qog‘oz  pullar  812- yilda  Xitoyda  zarb 
qilingan, keyinchalik esa boshqa davlatlarda ham chiqarila boshlangan. 
Har qanday mamlakatda tarixan o‘z pul tizimi shakllanadi. Pul tizimi 
– bu pul muomalasining davlat tomonidan tashkil qilinish shaklidir. Pul 
tizimida quyidagi elementlarni ajratib ko‘rsatish mumkin: 
—  Pul  birligi  –  bu  mamlakatda  qabul  qilingan  pul  nomi  (so‘m, 
dollar,  yena  va  h.k).  Pul  birligi  –  bu  tovar  narxini  belgilash  uchun 
qo‘llaniladigan  pul  belgisidir.  AQSH  pul  birligi  dollardir.  Pul  birligi 
yana  mayda  bo‘laklarga  bo‘linishi  mumkin.  Masalan,  1  dollar  –  100 
sentga teng.
—  Narxlar  ko‘lami  –  bu  tovarlar  qiymatlarini  o‘lchash  usulidir. 
Boshqacha  aytganda,  narxlar  ko‘lami  orqali  pulning  qiymat  o‘lchovi 
funksiyasi ifodalanadi.
— Pul turlari va ularni muomalaga chiqarish uslublari.  Pul turlari – 
bu muomaladagi qog‘oz pullar va tangalarning nominallaridir. O‘zbekiston 
Respublikasi Markaziy banki tomonidan chiqariladigan so‘m – pul turiga