П. С. Султонов, Б. П. Ахмедов олий ўқув юртлари учун дарслик

иккиламчи хиллари бор. Бирламчиси ишлаб чиқариш жараёнлари билан боғлиқ,
иккиламчиси чиқарилган маҳсулотни ишлатиш, ишдан чиққанларини йўқотиш билан
боғлиқ. Табиий муҳитга келтириладиган зарар иқтисодий ва экологик бўлиши ҳам
мумкин. Масалан, муҳитнинг ифлосланиши натижасида бирор хўжаликнинг дехқончилиги
ва чорвачилигига келтирилган зарар иқтисодий зарар бўлиб, унинг ўрнини пул билан
қопласа бўлади. Экологик зарар эса бирор шахс ёки аниқ ташкилотга тигишли бўлмай, у
табиий муҳитга зарар етказиш орқали инсон саломатлигига ва фаолиятига салбий таъсир
кўрсатади. Экологик зарарни ўз навбатида иккига бўлиш мумкин. Биринчисида келтирилган
зарарларни йўқотиш учун қайта тиклаш, таьмирлаш ишлари ўтказилиш мумкин, иккинчи
хил экологик зарарларни эса тиклаб бўлмайди. Бунга асосан қазилма бойликларни
ишлатишда исрофгарчиликга йўл қўйиш ва уларни бутунлай йўқотиб юбориш киради.
Бундай ишлардан келадиган зарарни ҳисоблаб бўлмайди.
Хулоса сифатида умумлаштириб, табиий муҳитга келтириладиган зарарларнинг
қуйидаги гуруҳларини кўрсатиш мумкин:

Ҳавони табиий муҳитга ва инсон саломатлигига зарар келтирувчи моддалар билан
ифлослантириш;

Хўжасизлик билан сувни исроф этиш ва сув хавзаларини ифлослантириш;

Ерларни саноат, қурилиш, маиший чиқиндилар билан ифлослантириб, уларни
қайта тиклаш (рекультивация) чораларини кўрмаслик;

Ўрмон, туқай ва чўл ўсимликларини йўқотилиб кетишга сабабчи бўладиган
ишлар;

Овчилик қоидаларини бўзиш ва жониворлар яшайдиган муҳитни ифлослантириш;

Дехқончиликда заҳарли кимёвий моддалардан фойдаланиш тартибларини бўзиш;

+айта тикланмайдиган қазилма конлардан хужасизларча бир томонлама
фойдаланиб, кон ва кон саноати корхоналари атрофини зарарли чиқиндилар билан
шикастлаб, қайта тиклаш чораларини кўрмаслик.
Ўз иш фаолияти ёки лаёқати туфайли табиатга зарар келтирган шахслар ташкилий,
иқтисодий ва хатто жиноий жавобгарликка тортиладилар.