P. S. Su L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish asoslari

xrom (Cr), margimush (As), rux (Zn), simob (H g), mis(Cu), ftor
(F) kabi og‘ir metallardir. Bu moddalarning tuproqda m e’yoridan
ortiqcha to'planishi tuproqning agroekologik xususiyatlarini va
o ‘simlik m ahsulotlarining sifatini yom onlashtirib yuboradi.
Bularning k o ‘pchiligi kanserogenlik, teratogenlik va mutagenlik
kabi xavfli xususiyatlarga ega. Yana bir xavfli tom oni esa bu
m oddalarning tuproqda tabiiy parchalanish orqali y o ‘qolishi
juda sekin kechadi.

---

30-rasm. 0 ‘zbekiston R espublikasi tuproqlarining D D T bilan 
ifloslanish dinam ikasi.
T uproqlarning o g ‘ir m etallar bilan ifloslanishi tarkibida
ushbu elementlar bo'lgan rudalarni nooqilona qazib olish va
qayta ishlash jarayonida, yer yuzasiga, havo va suvlarga turli
ch iqin d ilarn in g tash lanish i, b a ’zan esa fosfo rli va organik
o'g'itlam i qo'llash, oqava suv c h o ‘kmalaridan o ‘g ‘it sifatida
foydalanish oqibatida ro'y beradi.
Alyum iniy va fosforli o'g'it ishlab chiqaiishda, keramika va
shisha sanoatida tarkibida ftor bo'lgan k o'p lab chiqindilar
chiqariladi. M asalan, fosforli o 'g 'it ishlab. chiqarishda chiqit
hisoblangan fosfogips tarkibida 5 0 -6 0 m g/k$ gacha ftor bo'ladi.
X alq xo'jaligining turli sohalarida radioaktiv moddalardan
keng foydalanish oqibatida tuproqlarning ralJioaktiv ifloslanishi
k u zatilm oq d a. B unday iflo sla n g a n tuprdtjlarda k o 'p in ch a
stronsiy-90, seziy-137, uran, radiy, toriy qisman ftor va kaliyning
radioaktiv izotoplari uchraydi. Asosiy ifloslovehi manbalar yadro
qurilmalari, yadro qurollarini sinash, radioaktiv rudalarni qazib
olish va qayta ishlash, turli radioaktiv avafiyalar hisoblanadi.