P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

V.  XOTIRA TASAWURLARI 

Tasawur  va  idrok

Y u q o rid a   aytib  o 'tilg a n id e k ,  ta s a w u r   o ld in   id ro k   q ilin g a n   n a rs a la r­

n in g  k o 'z   o ld im iz g a   kelgan  o b ra z la rid ir.  Id ro k   obrazlari  v o q e lik d a   m av ju d  

n a rsa   va  h o d is a la m in g   o b ra z la ri  b o 'lg a n lig id a n ,  ta s a w u r la r   h a m   x u d d i 

shu  narsa  va  h o d is a la m i  aks  e ttira d i.  A m m o   id ro k  b ilan   t a s a w u r   o 'r ta s id a  

k a tta g in a   farq b o r.  Id ro k  n a rsa  va  h o d isa la m in g   sezgi  o rg a n la rig a   b e v o sita  

t a ’sir  qilishi  n atijasid a  tu g 'ila d i.

X o tira   ta s a w u rla ri  esa  ilgari  sezilg an   va  idrok  q ilin g a n   n a rs a la r  a s o ­

sid a ,  sezgi  o rg a n la rim iz n in g   b ev o sita  faoliyatisiz  hosil  b o 'la d i.  Biz  ilg ari­

lari  k o 'rg a n   (id ro k   q ilg an )  b ir  n a rsa n in g   o b ra z in i  k o 'z im iz n i  y u m ib   tu rib  

k o 'z   o 'n g im iz g a   k e ltira  o la m iz .  Ilg arilari  esh itg an   b ir  k u y n i,  b iro r  b u ­

y u m n in g   o g 'ir-y e n g illig in i  t a s a w u r   q ilm o g 'im iz   m u m k in .

T a s a w u r qilishning  fiziologik asosi shartli  reflekslarning h o sil b o 'lis h id a  

b o sh   m iya  p o 's tid a   p ay d o   b o 'lg a n   «izlan>ning jo n la n ish id ir.  T a s a w u r   b i­

ro n ta   tu rtk i  t a ’siri  b ila n  tu g 'ila d i.  M a sa la n ,  b iro n ta   o d a m   h a q id a g i  ta sa v - 

v u rn in g   tu g 'ilis h i  u c h u n   « b irin ch i  tu rtk i  b o 'lib ,—  d eb   y o z a d i  I.M .  S e c h e ­

n ov,  —  m e n   shu  o d a m n i  ilgari  u c h ra tg a n im d a   hosil  b o 'lg a n   ju d a   k o 'p  

ta a s s u ro tla r  o 'rta s id a   sh u   p a y td a   q o 'z g 'a lg a n   b iro n ta   ta sh q i  ta a ssu ro t  x iz ­

m a t  q ilad i;  bu   tu rtk i  a n a   sh u   o d a m n i  k o 'ris h d a n   hosil  b o 'lib ,  iz la r  s h a k ­

lida  sa q la n ib   q o lg an   h a m m a   sezg ilarn i  u y g 'o tad i» .

O d a m d a   ta s a w u r  tu g 'd ira d ig a n   sp etsifik   q o 'z g 'o v c h i  s o 'z d ir.  S o 'z   b i­

lan  tasv irlash   o rq ali  tu rli  ta s a w u r la r   tu g 'ila d i.  M a sa la n ,  b izg a  sh ax san  

ta n ish  b o 'lg a n  b ir kishining ism ini esh itib  q olganim izda u n in g  o b razi  (tasav - 

vuri)  d a rro v  k o 'z   o ld im iz g a   keladi.  T a s a w u r la r  ravshanlik y o k i  b o s h q a c h a  

qilib   a y tg a n d a ,  y a q q o llik   d arajasi jih a tid a n   idrok  o b ra z la rid a n   farq   q ila d i,

---

ta s a w u r la r   id ro k   o b ra z la rid a n   a n c h a   n o ra v sh a n ,  x iraro q   boMadi.  Ilgari 

id ro k   q ilin g a n   n a rsa la r  h aq id ag i  ta s a w u r la r ,  shu  n a rsalarn in g   o 'z in i  b e ­

vosita  id ro k   q ilg a n d a   hosil  boMgan  o b ra z la rg a   q a ra g a n d a ,  u n c h a   toMiq, 

ra v sh an   va  a n iq   boM m aydi.  T a s a w u r   b ir o n ta   n a rsa n i  k o 'p in c h a   toM a- 

t o ‘kis,  b a rc h a   to m o n la ri  va  sifatlari  b ilan   a y n a n   aks  e ttira  olm ay d i.  T asav - 

v u rn in g   b u   xususiyatini