P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

1.  Esda  olib  qolish  hollari

Esda  qoldirish jarayonining asosida yotgan  bog'lanishlarning  ikki  xili 

ajratiladi.  Bu  bog'lanishlarning  qaysi  biri  asosiy  o'rin  olganligiga  qarab, 

assotsiativ va logik esda qoldirish  xillari  farq  qilinadi.

Esda olib qolish faol jarayondir: bu faollik ikki xil bo'ladi, shu sababli 

ixtiyorsiz  va  ixtiyoriy esda  qoldirish  xillari  ajratiladi.

Assotsiativ  (mexanik)  va  logik  (ma’nosini  tushunib)  esda  qoldirish

Assotsiativ  esda  qoldirish. 

Bir vaqtda  va  bir  yerda  birin-ketin  idrok 

qilingan  ikki  yoki  bir  qancha  narsa  va  hodisalaming  obrazlari  o'rtasida 

miyada hosil bo'ladigan bog'lanish 

assotsiativ bog'lanish yoki assotsiatsi­

ya 

deyiladi. Ana shu yo'sinda hosil bo'lgan assotsiatsiya yondoshlik assot- 

siatsiyadir. Masalan, bironta ashulani eshita turib, ayni zamonda shu ashu­

lani  aytayotgan  odamning  o'zini  ham  ko'rsak,  shu  ashulani  (uning  kuyi 

va so'zlarini)  idrok  qilish bilan  birga,  ashula aytib turgan  kishining o'zini 

ham  idrok  qilish  o'rtasida  yondoshlik  assotsiatsiya  hosil  bo'ladi.  Bunday 

assotsiatsiyaning bizda hosil bo'lganligi shundan bilinadiki, ana shu ashulani 

takror eshitganimizda yoki uni esimizga tushirganimizda,  ashulani aytgan 

odamning obrazi ham darrov ko'z oldimizga keladi, ashulani aytgan odamni 

tasawur qilganimizda  yoki  uni  ko'rganimizda,  ashulaning  kuyi  ham  esi­

mizga tushadi.  Bunda musiqa kuyi  bilan  ashula aytgan  kishining qiyofasi 

(obrazi)  o'rtasida shartli  bir vaqtli bog'lanish paydo bo'ladi.  Shuningdek, 

kishining qiyofasi  (obrazi)  uning ismi,  familiyasi, turgan joyi,  ishlayotgan 

joyi  (biz  uni  awal  shu yerlarda  ko'rgan  bo'lsak)  o'rtasida shu  xil  assotsi­

atsiya  (bog'lanish)  hosil  bo'ladi.  Yondoshlik  assotsiatsiyasidan  tashqari 

yana  o'xshashlik  va  qarama-qarshilik  assotsiatsiyasi  farqlanadi.