rekombinatsiya davrida
neytral
yengil atomlar hosil bo'ladi. Shunda Olam yoshi 1 mln. yil boMadi. Shundan
so‘ng birlamchi yulduzlar paydo boMa boshlaydi va bu jarayon 1 mlrd
yilcha davom etadi; birlamchi yulduzlar paydo boMishi hozirda ham
sodir boMmoqda. Bu birlamchi yulduzlardagi termoyadro reaksiyalari
tufayli boshqa elementlarning, jumladan ogMr elementlarning yadrolari
hosil boMgan. Bu jarayonlar Olam yoshi 1 mlrd. yilga yetgandan keyin
boshlangan.
7 - № 276
97
Hozirgi vaqtda yetarli darajada ma’lumki, massasi M Quyosh massasi
M dan katta yoki unga terig, ya’ni M>Mn massali birlamchi yulduzlarda
4 bosqichdan iborat termoyadro sintezi kechadi.
1. Quyosh massasiga teng yoki undan kichik massali yulduzlarda,
asosan, proton — proton sikli
H ' + H ’
H* + e + v ; ; Я 1
+ H~ —> H ] + y;
// + я; -> //; + 2 я'
orqali vodorod yonib, geliyga aylanadi. Yulduzlardagi bu sikl T=[ О7К da
boshlanib, juda uzoq vaqt davom etadi. (Quyoshda ham shunday termoyadro
reaksiyalari davom etyapti. Quyosh birlamchi yulduz emasligini eslatamiz),
2. Vodorod, asosan, yonib bo‘lgandan keyin, yulduz yadrosi siqila
boshlaydi. Uning temperaturasi
10s К bo'iganda
ЪНе' —> C l~ + у
yadro reaksiyasi (Solpiter reaksiyasi) bo'yicha geliy yona boshlaydi.
Yulduzning tashqi qobig‘i esa kengaya boradi: bu qizil gigant yulduzdir.
Bunday yulduzning massasi M > M U bo’ladi. So lp iter reaksivasini
quyidagicha tushunish mumkin: dastlab
я; + я; ->
вь; + у
yadro reaksiya yuz beradi. Bunda
ning yashash vaqti nihoyatda kichik,
10' 15 sekund tartibda. Shu vaqtda uchinchi yadro He* u bilan to'qnashib
I f + П -> C"~ f у
reaksiya sodir boMishi mumkin.
Umuman I f + H ] -> С '2 + у reaksiyada 7,7 meV encrgiya ajraladi.
Nazariy hisoblash ko'rsatadiki, ma’lum sharoitda (T~ 107 A', p~ 102g/snf)
bu reaksiya effektiv ravishda borib, uglerod C 12 ning Qlam dagi
tarqalganligini ta’minlash uchun C!2 da 1,1 meV energiyali sath mavjud
boMishi zarur. Hayratlanarlisi shundaki, xuddi shunday rezonans sath
C12 da haqiqatdan ham mavjud ekan; buning natijasida reaksiya katta ehtimol
bilan borishi ta’minlangan. Xuddi shu holatdagina yadro O ’- ning uchta
H ] ga yemirilishi sekinlashadi, ya’ni ehtimoli kichik bo‘ladi va Cl2+ Я 4
va G 2+ H l reaksiyalar borishiga imkon tug'ilib, yulduzlarda termoyadro
reaksiyalar zanjiri davom etishiga yo’l ochiladi va og'ir yadrolar hosil
bo’lishi ta’minlanadi
Demak, barcha og‘ir yadrolarning hosil bo’lishiga (yaratilishiga) olib
beradigan bittagina yo‘l — bu C12 ning 7,7/w^Kenergiyali sathidir. Jannatga
kiradigan (o‘tadigan) bittagina ko'prik bo'lgani kabi, organik va noorganik
dunyoga o‘tadigan va binobarin Olamda hayotning paydo bo‘iishini (uning
yaratilishini) ta’minlaydigan yo'lga o'tadigan ko‘prik — bu C12 nirig shu
7 ,lm e V energiyali sathidir.
Hisoblashlarga asosan, yulduzlardagi proton — proton sik lid a
vodorodning yonishi uchun bir necha о ‘n mlrd yd talab etilsa, geliyning
yonishi uchun esa atigi taxminan о ‘n mln yd vaqt talab etiladi.
3. Yulduzdagi temperatura 7Ы 09A bo'lganda Cl2va 0 16 vadroiar yona
boshlaydi, buning natijasida neon Ne20, natriy M r 3, magniy Mg24, kremniy
Download Do'stlaringiz bilan baham: |