batamom shox moddaga aylanib, sekin-asta qazg‘oq yoki yirik
bo‘laklar (tyulenlarda) shaklida to ‘kilib turadi.
Malpigiy qa-
vat hujayralarining bo‘linib turishi hisobiga ularning o ‘rni to ‘lib
boradi.
Sutemizuvchilarning epidermis teri qavati har xil teri hosila-
larini - soch, timoq, tuyoq, kovak shox (bug‘ulardan tashqari),
tangacha va turli bezlarni beradi.
Haqiqiy (chin) teri, ya’ni kutis qavati sutemizuvchilarda
juda yaxshi rivojlangan. Chin teri qavati juda murakkab to ‘r
hosil qiluvchi tolali biriktiruvchi to ‘qimadan iborat bo‘lib, bu
yerda yog1 to ‘planadi. Bu qavat teri osti yog‘ kletchatkasi deb
ataladi. U kitlarda va tyulenlarda yaxshi rivojlangan.
Quruq-
likda yashovchi ayrim sutemizuvchilarda (yumronqoziq, bo‘rsiq,
sug‘ur, ayiq) ham bu qavat yaxshi rivojlangan.
Sutemizuvchilar uchun yung qoplami reptiliyalarda tan-
gachalar, qushlarda pat-parlar singari xarakterlidir. K o‘pchilik
sutemizuvchilarning terisi yung bilan qoplangan. Yunglar te-
rida joylashgan ildizchalardan o‘sib chiqadi, ya’ni teri ustiga
chiqib turgan yung o ‘qi va teri ostida joylashgan ildizni ko‘rish
mumkin.
Yung o‘qi o‘zak, qobiq qismi va teridan iborat. 0 ‘zak g‘ovak
to ‘qimadan iborat bo‘lib, uning hujayralari orasida havo bo‘ladi.
Qobiq qismi aksincha juda zich bo‘lib,
yungning qattiqligini
ta ’minlaydi. Yupqa tashqi teri uni kimyoviy va fizik ta ’sirlardan
muhofaza qiladi. Yunglarning ildizchasi maxsus yung (soch)
xaltasida joylashgan. Xaltachaga yog‘ bezlarining yo‘llari
ochilgan bo‘lib, bezlar ajratgan sekret teri va junni moylab,
qayishqoq qiladi, ularga suv yuqtirmaydi.
Sutemizuvchilar terisidagi bezlar tuzilishi va funksiyasiga
ko‘ra qushlarnikidan farq qiladi. Ular terisida asosan ter, yog‘,
hid va sut bezlari bor.
Ter bezlari naychasimon va ularning
ichki qismi tugunak-
simon. Ular bevosita teri yuzasiga yoki yung xaltachasiga ochi-
185
ladi. Ter bezlari suv va parchalanish mahsulotlarini tashqariga
chiqarish va tana yuzasini sovitish vazifasini bajaradi.
Yog‘ bezlari uzum boshi shaklida bo‘lib, deyarli hamma
vaqt yung xaltachasining voronkasiga ochiladi. Yog‘ sekreti te-
rini va yungni moylab, ulami qurib qolishdan va ho‘l bo‘lishdan
saqlaydi. Yog‘ bezlari ayniqsa kitsimonlarda,
kurak oyoqli-
larda, sovuq iqlimda yashovchi darrandalarda va qishki uyquga
ketuvchi sutemizuvchilarda yaxshi rivojlangan.
Hid bezlari o ‘zgargan ter va yog‘ bezlaridan hosil bo'ladi.
Hid bezlari Amerika skunslari va susarlarda kuchli rivojlan
gan. Muskus bezlari kabarga, vixuxol, qunduz va ondatra-
larda ham b o ‘ladi. Bu bezlar hayvonlami bir-birini topishida
va o ‘zlarini himoya qilishida muhim ahamiyatga ega.
Sut bezlari ham shakli o ‘zgargan
oddiy naysimon ter bez-
laridir. Sutemizuvchilarda sut bezlarining joylashishi va ular-
dagi so‘rg‘ichlari soni har xil bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: