P. Gulyamov, R. QuRbonniyozov, m avEzov, n. SaiDova

61­rasm. Yerning issiqlik mintaqalari.
Shimoliy qutb
Shimoliy  qutbiy doira
Shimoliy tropik
Ekvator
janubiy qutb
Janubiy  tropik
Janubiy  qutbiy doira
 Issiq 
tropik 
mintaqa
Shimoliy 
mo‘tadil 
mintaq
a
Janubiy
 
mo‘tadil 
mintaqa
Shimol
iy  sov
uq 
minta
qa
Janubi
y sovu
q 
mintaq
a
http://eduportal.uz

---

93
Ye
r
ni
ng 
 ha
vo 
 qob
ig‘
i  
—
  a
tmosfe
r
a
 
Tayanch so‘z va tushunchalar
   ob­havo   
 
        beqaror ob­havo
   barqaror ob­havo            Dengiz havosi 
   kontinental havo 
        Dengiz iqlimi
   kontinental iqlim  
        issiqlik mintaqalari
1.
 Ob-havo deb nimaga aytiladi?
2.
 Ob-havoning o‘zgarishiga nimalar sabab bo‘ladi?
3.
 Iqlim nima? Iqlim haqidagi bilimlar nima uchun zarur?
4. 
Quyida  a)  va  b)  rasmlar  bilan  ko‘rsatilgan  hududlar 
iqlimi qanday iqlim ekanligini ayting. Bu hududlarda qish 
va yozda ob-havo qanday bo‘ladi?
 a) 
  b) 
 
5.
  Quyida  berilgan  rasmdan  foydalanib, Andijonda  kel-
gusi haftaning dastlabki 5 kunida qanday ob-havo kuti-
layotganini aniqlang va daftaringizga yozib qo‘ying.
 
 
 
 
  
  
 
6.
  O‘z  joyingizdagi  bir  kunlik  ob-havoni  geografiya  daf-
taringizga yozib qo‘ying.
http://eduportal.uz

---

94
B
iosfe
r
a.
 inson 
 v
a
  t
a
B
ia
t
  
 
    
28­§.
  yERninG hayoT QobiG‘i — bioSfERa
S
ayyoramiz,  ya’ni Yer  taxminan  4  milliard  600  million  yildan 
beri  mavjud. Yerning  butun  tarixi  davomida  litosfera,  gidrosfera  va 
atmosfera  o‘zaro  ta’sir  etib  turgan. Atmosferaning  quyi  –  troposfera 
qat lami,  butun  gidrosfera  va  litosferaning  yuqori  4–5 km li qatla-
mining  o‘zaro  ta’siri,  ayniqsa,  kuchli  bo‘lgan.  Hayot  ham  xud di 
shu  joyda  vujudga  kelgan.  Undagi  eng  dastlabki  hayot  bel gi lari 
paydo  bo‘lganiga  taxminan  3  milliard  800  million  yilga  yaqin  vaqt 
bo‘l gan.  Bular  ko‘zga  ko‘rinmaydigan  juda  mayda  organizmlar 
edi.  Organizmlar  faol  bo‘lib, Yer  yuzini  egallay  boshlaganiga  esa  
550–
600 mln yil bo‘ldi.
Organizmlar  bir-biri  bilan  juda  yaqin  aloqada  bo‘ladi  va  o‘zaro 
ta’sir etib turadi. Agar ular o‘zaro aloqada bo‘lmaganlarida allaqachon 
qirilib, yo‘q bo‘lib ketar edi. Masalan, o‘simliklar noorganik modda-
lardan  organik  moddalar  hosil  qiladi.  Buning  uchun  ular  suv  va 
tuproqdan oziq moddalar (mineral va tuzlar), havodan karbonat angidrid 
gazini  olib,  Quyosh  nuri  ta’sirida  organik  moddalar  tayyorlaydi. 
Hay vonlar  esa  organik  modda  tayyorlay  olmaydi.  Ular  o‘simliklar 
tayyorlagan organik moddalarni yeydilar. Ular o‘txo‘rlar deyiladi. Ba’zi 
hayvonlar esa boshqa jonivorlarni yeb kun ko‘radi. Ularni go‘shtxo‘r 
hayvonlar deymiz.
Ko‘zga  ko‘rinmaydigan  mayda  organizmlar,  ya’ni  mikroblar 
o‘simlik va hayvonlar qoldiqlarini chiritib, minerallarga aylantirib turadi. 
Yerning  organik  hayot  paydo  bo‘lgan,  yashaydigan  va  orga nizmlar 
o‘zaro ta’sir etib turadigan qobig‘iga biosfera deyiladi («bios» – hayot, 
«sphaira»  –  shar).  Biosferaning  qalinligi  30–40  kilometrga  yetadi. 
Odam ham mana shu biosferada yashaydi (62-rasm).