П. Даромадлар ва тузатувчи казм алар п мавзу. Даромадлар ва тузатувчи утказмалар



Download 10,8 Mb.
Pdf ko'rish
bet6/177
Sana24.02.2022
Hajmi10,8 Mb.
#190902
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   177
Bog'liq
fin uchot

3. Бухгалтерия баланси
Баланс атамаси лотинча сузлардан келиб чикади:
bis - икки маротаба,
lanx - торозининг палласи.
Сузма-суз айтганда у торозининг икки палласини билдиради ва тенглик, мувозанат рамзи 
сифатида ифодаланади.
“Баланс” деган бухгалтерия тушунчаси пайдо булганига 500 йилдан ортик вакт утди. Икки ёклама 
ёзув тизими икки тарафламалик тамойилига асосланган булиб, унинг асосий мазмуни шундан 
иборатки, барча ходисалар ва операциялар икки жавхадан иборагдир: бу купайиш ва камайиш.
Баланс тенгламаси билан бевосита боглик хисобот бухгалтерия баланси деб аталади, Бухгалтерия 
баланси корхона молиявий ахволини маълум бир санага, масалан хисобот даврнинг охирига 
таърифлайди. Бухгалтерия баланси субьектнинг ресурслари (активлар), ресурсларга билдирилган 
даъволар (мажбуриятлар) ва мулк эгасига тегишли улуш (хусусий капитал) тугрисида иктисодий 
ахборотларни беради.
Бухгалтерия балансининг шакли
Активлар
Мажбуриятлар 
Хусусий капитал
А ктивлар
Активлар - келгусида иктисодий наф олиниши кутиладиган, утиб кетган даврлардаги ходисалар 
натижасида вужудга келган ва корхона назоратида булган ресурслардир. Активлар уч асосий 
тавсифларга эга:
- келгуси иктисодий нафни, яъни пул маблаглари ёки уларнинг эквивалентларнинг окимига 
бевосита ёки билвосита киритилган имкониятларни уз ичида саклайди;
- келгусида олинадиган ушбу иктисодий нафлар корхона томонидан назорат килиш имконияти 
мавжуд булиши керак;
- утиб кетган битам ёки бошка ходисаларни натижаси хисобланади.
1-сонли БХ.ХС: Актив куйидаги холатларда киска мудцатли сифатида туркумланади:
I. уни операцион циклнинг одатий шароитларида сотиш ёки сотиш учун саклаш ёки фойдаланиш 
учун сакдашни назарда тутилади;
II. у киска муддат ичида тижорат максадларда сакданади ва уни хисобот давридан бошлаб 12 ой 
ичида сотиш назарда тутилади;
Ш. у, фойдаланиш учун чекловларга эга булмаган пул маблаглари ёки уларнинг эквивалентлари 
сифатидаги активдир.
Барча бошка активлар узок мудцатли сифатида туркумланиши зарур.
М ажбуриятлар
Мажбуриятлар - утиб кетган даврларда содир этилган ходисалар натижасида пайдо булган 
корхонанинг карздорлигидир, ушбу карзларни кайтариш эса корхона ресурсларининг камайишига 
олиб келади. Мажбуриятлар уч асосий тавсифга эга:
- узида мавжуд булган (аммо келгуси эмас) мажбуриятни ифодалайди, бунинг натижаси эса 
активлар билан хак туланиши ёки хизматларни бажарилишига олиб келади;
- мажбуриятни бажариш корхона учун мажбурий ва деярли мукаррар булади;
- утиб кетган даврларда содир этилган ходисалар натижасида пайдо булади.
1-сонли БХ,ХСга мувофик мажбурият киска мудцатли деб куйидаги холатларда туркумланади:
I. уни компаниянинг операцион цйклининг одатий шароитларида амалга оширилганини хисобга 
олган холда кайтарилиши кузда тутилган; ёки
II. уни хисобот даври бошланишидан бошлаб 12 ой ичида кайтариш мулжалланган.
Барча бошка мажбуриятлар узок мудцатли мажбуриятлар сифатида туркумланиши зарур. 
Молиявий хисоботда активлар ва мажбуриятларни узаро колланиши таъкикланади.
Хусусий капитал
Хусусий капитал - барча мажбуриятларни чегириб ташлангандан кейинги корхона активларининг 
бир кисмидир, яъни хусусий капитал - бу мулкдорнинг фирмадаги эгалигига оид улушидир. Бу 
колдик улуш сифатида таърифланади, чунки фирма активларидан мажбуриятларни айиргандан 
кейинги колган суммасини ташкил этади. Хусусий капитал акциядорлик (киритилган) капитали ва 
таксимланмаган фойдани уз ичига олади.
Молиявий хисобот маълумотларидан фойдаланиб, бошкарув карорларини кабул килувчи 
шахсларга ёрдам бериш максадида, баланс модцалари умумий тавсифлар буйича гурухланади. 
Активлар - ликвидлик даражасининг пасайиб бориши тартибида; мажбуриятлар тулов мудцатининг 
камайиб бориши тартибида ва хусусий капитал жамланишининг камайиб бориши тартибида 
гурухланган.
Баланс муайян сана билан акс эттирилиши керак, масалан “2004 йил 31 декабр”. Бунга карама-
кдрши фойда ва зарарлар тугрисидаги хисоботда эса муайян вакт даврини акс эттириш учун сана 
■«/йитапн мягяпйя “2004 йял 31 декабрда якунлангак йил учун”.


Баланс тузилнш ияинг фойдалилиги
Баланс 
тузилишининг 
фойдалилиги 
шундан 
иборатки, 
баланс 
купчилик 
молиявий 
коэффициентларни (ликвидлик, молиявий мослашувчанлик, рентабеллик ва бошк.) х,исоблаш учун 
асос яратади. Шунингдек баланс ишлаб чикариш корхонасининг ва унинг янги ишлаб 
чикаришларнинг узлаштиришдаги сиёсатини, унинг активларини бахолашга имкон яратади.
Аввал мухокама килингандай, балансда тан олинган барча кийматликлар жорий деб тан 
олинмайди. Пул маблагларининг киймати жорий хисобланади, бирок бино ва ускуналар (ёки, камида, 
уларнинг аксарият кисми) каби моддалар киймати узок, мудцатли киймат хисобланади. Активларга 
тугри келадиган фойда коэффициентига ухшаш коэффициентларнинг суратида пул маблагларининг 
жорий киймати, махражида эса пул маблагларининг тарихий кийматидаги курсаткичларида 
ифодаланади. Бу вазиятларда компанияларни узаро солиштириш чалкашликларга олиб келиши мумкин.
Ундан ташкари баланс куп сонли хисобланган суммаларни уз ичига киритади (шубхали дебиторлик 
карзларни хисобдан чикаришдан олинган зарарлар, жамгарилган эскириш). Айрим мажбуриятлар хам 
хисобланган булади: даромад солиги, кафолат мажбуриятлари буйича харажатлар, нафака 
мажбуриятлари ва бопщ. Баланснинг баъзи модцаларининг киймати анид булмаслиги мумкин. Бунга 
мисол тарикасида номодций активларни ва солик туловлари буйича мудцати узайтирилган 
мажбуриятларни келтириш мумкин.
4. Фойда ва зарарлар тугрисидаги хисобот
Фойда ва зарарлар тугрисидаги хисоботни купинча молиявий-хужалик фаолият натижалари 
тугрисидаги хисобот деб аталади. Молиявий натижалар тугрисидаги хисобот берилган хисобот 
даврининг бошига ва охирига булган баланслар уртасидаги богловчи бугин вазифасини бажаради. 
Хисобот молиявий хужалик операциялари (даромадлар ва харажатлар) келтириб чикарган молиявий- 
хужалик фаолиятидаги узгаришларни тушунтириб беради. Куйидаги жадвал буни тасвирлайди.
2003 йил 31 декабр 
бошига 
баланс
2004 йил 31 декабр якунланган 
йил учун фойда ва зарарлар 
тугрисидаги хисобот
2004 йил 31 декабр 2004 
охирига баланс
Активлар
1,000,000 Даромадлар
900,000
Активлар
1,100,000
Мажбуриятлар
600.000 Харажатлар
700.000
Мажбуриятлар
500.000
Хусусий
капитал
400.000 Соф фойда
200000
Хусусий
капитал
600.000
Агар, давр давомида мулкдорлар томонидан янги инвестициялар килинмаса ёки компания 
инвестицияларини кисхартирмаса, давр давомида хусусий капиталнинг узгариши бутун давр учун 
булган соф фойдага тенг булади. Аввалги мисолда бошлангич хусусий капитал 400,000, давр учун 
соф фойда 200,000 даврнинг охирига хусусий капитал 600,000 тенг. Хусусий капитални икки колдиги 
бир-бири билан боглик ва бунинг манбалари ва узгаришларнинг сабабларини фойда ва зарарлар 
тугрисидаги хисоботдан топиш мумкин.
Карорларни кабул килувчилар учун фойда ва зарарлар тугрисидаги хисобот жорий фойданинг 
олинганлиш (ёки мавжуд эмаслиги) хакида маълумот олиш манбаидир. Инвестор ва кредиторлар, 
инвестициялар сохасидаги бухгалтер-тахлилчилар ва бошка мутахассислар ушбу маълумотдан фойда 
ва пул маблагларини силжишини истикболлаштиришда фойдаланадилар.
Фойда-ва зарарлар тугрисидаги хиеоботга кандай модцаларни киритиш хакида ягона фикр мавжуд 
эмас, шунингдек даромадни кайси пайтда тан олиш хакида турлича нуктаи назарлар мавжуд. 
Муаммонинг бир кисми шу билан богликки, турли одамлар фойда хакида хар хил тушунчага эга.
Иктисодчи тасаввурида фойда капиталнинг узгаришидир. Фараз килайлик, фирма кичик бир ер 
майдонига эгалик килади, бир неча йил аввал бу ерни корхона 10,000 сотиб олган. Бу ердан якинида 
янги йул куриб битказилди. Турли одамлар бу ерга 10,000 дан купрок кийматни таклиф этишди, аммо 
фирма хозирча уни сотишга рози булмади. Бу вазиятда иктисодчи капитални купайиши вужудга 
келди дейди ва буни фойдани купайиши деб атайди. Бу ицтисодий фойда деб аталади. Иктисодчи 
учун капиталнинг узгариши баъзида фойда деб таърифланади, баъзида эса йук,- Бухгалтер 
капиталнинг ушбу купайишини фойда деб хисобламайди. Бухгалтер биринчи навбатда нарх 
купайгани тугрисида %ащ оний далични талаб этади.
Агар ер жорий киймат буйича бир-бири билан боглик булмаган томонларнинг битимлари асосида 
бошка томонга сотилган булса, бухгалтер учун бу хакконий далил булиши мумкин. Факат шу йул 
билан бухгалтер ушбу капитални купайишини даромад сифатида тан олиши мумкин.
Даромадни тан олиш бухгалтерия хисобини мухим тамойили хисобланади. Муаммо шундан 
иборатки, качон ва кандай килиб даромадлар, фойда, харажатлар ва зарарлар руйхатга олинади. Афсуски, 
аввалги мисолни оддийлиги даромадни тан олишнинг мураккаблиги даражасига мувофик келмайди.



Download 10,8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   177




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish