Баланс тузилнш ияинг фойдалилиги
Баланс
тузилишининг
фойдалилиги
шундан
иборатки,
баланс
купчилик
молиявий
коэффициентларни (ликвидлик, молиявий мослашувчанлик, рентабеллик ва бошк.) х,исоблаш учун
асос яратади. Шунингдек баланс ишлаб чикариш корхонасининг ва унинг янги ишлаб
чикаришларнинг узлаштиришдаги сиёсатини, унинг активларини бахолашга имкон яратади.
Аввал
мухокама килингандай, балансда тан олинган барча кийматликлар жорий деб тан
олинмайди. Пул маблагларининг киймати жорий хисобланади, бирок бино ва ускуналар (ёки, камида,
уларнинг аксарият кисми) каби моддалар киймати узок, мудцатли киймат хисобланади. Активларга
тугри келадиган фойда коэффициентига ухшаш коэффициентларнинг суратида пул маблагларининг
жорий киймати, махражида эса пул маблагларининг тарихий кийматидаги курсаткичларида
ифодаланади. Бу вазиятларда компанияларни узаро солиштириш чалкашликларга олиб келиши мумкин.
Ундан ташкари баланс куп сонли хисобланган суммаларни уз ичига киритади (шубхали дебиторлик
карзларни хисобдан чикаришдан олинган зарарлар, жамгарилган эскириш). Айрим мажбуриятлар хам
хисобланган булади:
даромад солиги, кафолат мажбуриятлари буйича харажатлар, нафака
мажбуриятлари ва бопщ. Баланснинг баъзи модцаларининг киймати анид булмаслиги мумкин. Бунга
мисол тарикасида номодций активларни ва солик туловлари буйича мудцати узайтирилган
мажбуриятларни келтириш мумкин.
4. Фойда ва зарарлар тугрисидаги хисобот
Фойда ва зарарлар тугрисидаги хисоботни купинча молиявий-хужалик фаолият натижалари
тугрисидаги хисобот деб аталади. Молиявий натижалар тугрисидаги хисобот берилган хисобот
даврининг бошига ва охирига булган баланслар уртасидаги богловчи бугин вазифасини бажаради.
Хисобот молиявий хужалик операциялари (даромадлар ва харажатлар) келтириб чикарган молиявий-
хужалик фаолиятидаги узгаришларни тушунтириб беради. Куйидаги жадвал буни тасвирлайди.
2003 йил 31 декабр
бошига
баланс
2004 йил 31 декабр якунланган
йил учун
фойда ва зарарлар
тугрисидаги хисобот
2004 йил 31 декабр 2004
охирига баланс
Активлар
1,000,000 Даромадлар
900,000
Активлар
1,100,000
Мажбуриятлар
600.000 Харажатлар
700.000
Мажбуриятлар
500.000
Хусусий
капитал
400.000 Соф фойда
200000
Хусусий
капитал
600.000
Агар, давр давомида мулкдорлар томонидан янги инвестициялар килинмаса ёки компания
инвестицияларини кисхартирмаса, давр давомида хусусий капиталнинг узгариши бутун давр учун
булган соф фойдага тенг булади. Аввалги мисолда бошлангич хусусий капитал 400,000, давр учун
соф фойда 200,000 даврнинг охирига хусусий капитал 600,000 тенг. Хусусий капитални икки колдиги
бир-бири билан боглик ва бунинг манбалари ва узгаришларнинг сабабларини фойда ва зарарлар
тугрисидаги хисоботдан топиш мумкин.
Карорларни кабул килувчилар учун фойда ва зарарлар тугрисидаги хисобот жорий фойданинг
олинганлиш (ёки мавжуд эмаслиги) хакида маълумот олиш манбаидир. Инвестор ва кредиторлар,
инвестициялар сохасидаги бухгалтер-тахлилчилар ва бошка мутахассислар ушбу маълумотдан
фойда
ва пул маблагларини силжишини истикболлаштиришда фойдаланадилар.
Фойда-ва зарарлар тугрисидаги хиеоботга кандай модцаларни киритиш хакида ягона фикр мавжуд
эмас, шунингдек даромадни кайси пайтда тан олиш хакида турлича нуктаи назарлар мавжуд.
Муаммонинг бир кисми шу билан богликки, турли одамлар фойда хакида хар хил тушунчага эга.
Иктисодчи тасаввурида фойда капиталнинг узгаришидир. Фараз килайлик, фирма кичик бир ер
майдонига эгалик килади, бир неча йил аввал бу ерни корхона 10,000 сотиб олган. Бу ердан якинида
янги йул куриб битказилди. Турли одамлар бу ерга 10,000 дан купрок кийматни таклиф этишди, аммо
фирма хозирча уни сотишга рози булмади. Бу вазиятда иктисодчи капитални купайиши вужудга
келди дейди ва буни фойдани купайиши деб атайди. Бу
ицтисодий фойда деб аталади. Иктисодчи
учун капиталнинг узгариши баъзида фойда деб таърифланади, баъзида эса йук,-
Бухгалтер
капиталнинг ушбу купайишини фойда деб хисобламайди. Бухгалтер биринчи навбатда нарх
купайгани тугрисида
%ащ оний далични талаб этади.
Агар ер жорий киймат буйича бир-бири билан боглик булмаган томонларнинг битимлари асосида
бошка томонга сотилган булса, бухгалтер учун бу хакконий далил булиши мумкин. Факат шу йул
билан бухгалтер ушбу капитални купайишини даромад сифатида тан олиши мумкин.
Даромадни тан олиш бухгалтерия хисобини мухим тамойили хисобланади. Муаммо шундан
иборатки, качон ва кандай килиб даромадлар, фойда, харажатлар ва зарарлар руйхатга олинади. Афсуски,
аввалги мисолни оддийлиги даромадни тан олишнинг мураккаблиги даражасига мувофик келмайди.