О‘zr oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi buyrug‘i Buyruq №434 2017

Hujayralar  tomonidan  auksinning  yutilish  mexanizmi  ikki  fazadan  
iborat: 
1. 
Tez  qaytariluvchi  reaksiya,  diffuziya  mexanizmiga  yaqin  mexanizm 
asosida  hujayra  va  uni  о‘rab  turgan  muhit  orasida  auksin  miqdori  bо‘yicha 
muvozanat  paydo  bо‘lganda  sodir  bо‘ladi.  Bu  muvozanatga  erishish  nafaqat 
hujayradagi  va  eritmadagi  ISK  miqdorining  farqiga,  shuningdek  eritma  va 
sitoplazmaning    rN  iga  ham  bog‘liqdir.  ISKning  hujayraga  tushishida  spetsifik 
о‘tkazuvchilar  ham  qatnashishi  mumkin,  rN  neytralga  yaqin  bо‘lganda  ularning 
roli yanada yuqori bо‘ladi. Bu fazaning davomiyligi 25 – 30 min. 
2. Metabolitik tо‘planish. Bu vaqtda auksin kо‘pincha hujayralarning turli 
komponentlari bilan glyukoza efiri yoki indolil 3-atsetilasparagin kislota hosil qilib 
bog‘lanadi.  Birikkan  auksin  hujayralar  boshqarilishida  qatnashmaydi  va 
gormonning zahira shaklini namoyon qiladi. 
Auksinning  fiziologik  samarasi,  hujayra  darajasidagi  ta’siri  bilan  bog‘liq 
bо‘lib, hujayraning chо‘zilishi, bо‘linishi va differensiyalanishini amalga oshiradi. 
Yuqorida  ta’kidlanganidek,  auksin  ta’sirida  hujayralarning  chо‘zilish 
mexanizmi  hujayra  devori  rNining  kislotaligining  oshishi,  vakuolaning  turgor 
bosimi hisobiga chо‘zilishi, proton pompalarining faollashishi bilan bog‘liq. 
Auksin  faollashtiruvchi  proton  pompalari  ta’sirida  hujayralarning 
chо‘zilishi  va  hujayra  devorlarining  yumshatilishi,  hujayra  dedifferensirovka  va 
uning keyingi bо‘linish jarayonlarida, hujayra devorini shishishida ishtirok etuvchi 
fermentlar sellyulaza va pektinaza bilan bir qatorda muhim rol о‘ynashi mumkin. 
Auksin  tomonidan  hujayralar  bо‘linishining  induksiyalanishi  ham    nafas 
olish  jarayonini  stimullanishi  uchun,  RNK  va  oqsil  sintezlanishini  о‘z  ichiga 
oluvchi DNK replikatsiyasi uchun zarur bо‘lgan sharoitni yaratilishi bilan bog‘liq. 
Auksin  nafaqat  dedifferensirovkani  yuzaga  keltiradi,  u  meristema 
hujayralarining  yoki    о‘tkazuvchi  tо‘qimalardagi  dedifferensiyalangan 
hujayralarning differensiyalanishini  stimullash hususiyatiga ham ega. 

---

122 
 
Auksin  ta’sirida  kallus  tо‘qimalarida  о‘tkazuvchi  floema  va  ksilema 
elementlarining  shakllanishi  ham  kuzatilgan  bо‘lib,  bu  biotexnologiya  va 
о‘simlikshunoslik uchun katta ahamiyatga egadir. 
Auksinning  oziqa  moddalarni  hujayralarga  tortish  xususiyati,  о‘simliklar 
uchun  muhim  xususiyat  bо‘lgan  apikal  dominantlikni  amalga  oshirishi  bilan 
belgilanadi.  Bu  fitogormonni  ishlab  chiqaruvchi  apeks  oziqa  moddalar  va  boshqa 
gormonlar  (gibberlinlar,  sitokininlar)  oqib  keluvchi  markazga  aylanadi.  Buning 
natijasida  oziqa  moddalar  va  fitogormonlar  yashirin  kurtaklarga  yetib  bormaydi, 
shuning  uchun  ular  uchki  kurtaklarga  nisbatan  sekinroq  о‘sadi  yoki  umuman 
о‘smaydi.  Auksinlarni  о‘ziga  tortish  (attragirlash)  mexanizmi  Hozircha  tо‘liq 
о‘rganilmagan,  lekin  ularning  proton  pompalarni  faollashishi  bilan  bog‘liq  
ekanligiga asoslar yetarli.