О‘zr oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi buyrug‘i Buyruq №434 2017

AQSH DA GMO  BO‘YICHA BIOLOGIK XAVFSIZLIKNI NAZORAT 
QILISHDA DAVLAT BOSHQARUVI  
AQSH  biotexnologiya,  xususan,  biomuhandislik  bo‘yicha  etakchi  o‘rinda 
turadi.  Eng  avvalo  bunday  holat  gen  muhandisligi,  biomuhandislik  borasidagi 
ilmiy  hamda  ilmiy  ishlab  chiqarish  ishlarini  Davlat  tomonidan  kuchli 
muhofazasida  ekanligi  bilan  tushuntiriladi.  Bundan  tashqari,  bu  mamlakatda  gen 
modifikatsiya  qilingan  organizmlardan  ishlab  chiqarishda  foydalanish  bo‘yicha 
kongress qonunlari va prezident farmon va farmoyishlari qabul qilingan. AQSHda 
ekiladigan  soyaning  yarmi,  makkajo‘xorining 
1

4
qismini  transgen  o‘simliklar 
tashkil  etadi.  AQSH  genetik  modifikatsiya  qilingan  mahsulot  ishlab  chiqarish 
bo‘yicha birinchi o‘rinda turadi. 
AQSHning  gen  modifikatsiya  qilingan  organizmlarni  yaratish  va  ulardan 
foydalanishni  Davlat  tomonidan  nazorat  qilish  tizimi  boshqa  mamlakatlardan 
(masalan, Rossiyadan) tubdan farq qilmasada o‘ziga xos bo‘lgan tomonlari bor. 
AQSHda  genetik  modifikatsiya  qilingan  organizmlarni  Davlat  ro‘yxatidan 
o‘tkazish  uch  vazirlikka,  ya’ni  Sog‘liqni  saqlash,  Qishloq  xo‘jaligi  va  Ekologiya 
vazirliklari javobgarligiga topshirilgan. Bunday organizmlarni ro‘yxatga olish yoki 
olmaslikni aytib o‘tilgan vazirliklarning har-biri mustaqil ravishda, bir-birlarining 
ishlariga  aralashmasdan  hal  qilishlari  mumkin.  AQSHning  Qishloq  xo‘jalik 
departamenti (USDA), uning veterinariya va o‘simliklarni himoya qilish (APHIS) 
inspeksiyalari  tasdiqlangan  shartlar  va  tartiblarga  binoan  (notifikatsiya),  genetik 
modifikatsiya  qilingan  organizmlarni  shtatlar  orasida  yuritishiga,  ularni  importi 
yoki atrof-muhitga chiqarish haqida ruxsat beradi. Bu shartlar AQSHda 1993 yilda 
ishlab chiqilgan va hozirgacha o‘z kuchini yo‘qotgani yo‘q. 
AQSHda  biotexnologiya  va  biomuhandislik  bo‘yicha  aniq  va  ravshan 
me’yoriy  huquqiy  hujjatlarni  o‘z  vaqtida  ishlab  chiqarilishi  va  ularni  faoliyat 
ko‘rsatishini  ta’minlanishi,  mamlakatda  bu  sohani  rivojlanishiga  olib  keldi. 
AQSHda  biomuhandislikni  bosh  yo‘nalishi-soya,  g‘o‘za,  makkajo‘xori,  qand 

---

159 
 
lavlagi, kartoshka, pomidor, raps va boshqa o‘simliklarni  raundap (glifosat) nomli 
gerbitsidga, zamburug‘ kasalliklariga va hashoratlarga chidamli bo‘lgan navlarini 
yaratishga  qaratilgan.  SHuningdek,  bu  mamlakatda  bug‘doyning  virusli 
kasalliklariga chidamli gibrid navlarini yaratish bo‘yicha faol ilmiy izlanishlar olib 
borilmoqda.  CHidamli  gibridlar  va  navlar  yaratish  bo‘yicha  katta 
muvaffaqiyatlarga  Missuri  shtatidagi  Sent-Luis  shahrida  joylashgan  “Monsanto” 
firmasi erishgan. Bu firma maxsulotlari butun jahonga yaxshi tanishdir.  
Shuni ham aytib o‘tish lozimki, AQSH fermerlari gibridlarni ekish, ulardan 
hosil  olish,  urug‘larini  yoki  ulardan  ishlab  chiqariladigan  mahsulotlarni  sotish 
bo‘yicha hech qanday muammoga duchor bo‘lmaydilar. Gibridlardan foydalangan 
fermerlar gerbitsid va pestitsidlarga ketadigan xarajatlar hisobidan juda katta foyda 
topadilar. 
AQSHda  genetik  modifikatsiya  qilingan  va  gibridlardan  olinadigan  oziqa 
mahsulotlarini  maxsus  belgilar  bilan  belgilab  qo‘yish  bo‘yicha  qarorlar  qabul 
qilinmagan.  Xaridorlarning  xohish  istaklaridan  kelib  chiqqan  holda,  belgilarni 
hohlagan  vaqtda,  hohlagan  sotuv  tarmoqlarida  qo‘yish  mumkin.  AQSHda 
biotexnologiya  bo‘yicha  maxsus  targ‘ibot  markazi  tashkil  etilgan  va  faoliyat 
ko‘rsatib  kelmoqda.  Bu  markazning  asosiy  vazifasi  eng  yangi  axborot  tizimidan 
foydalanib, biotexnologiya va biomuhandislik bo‘yicha axborotlarni izlash, yig‘ish 
va saqlashdan iboratdir. 
AQSHda biotexnologiyani rivojlantirish bo‘yicha Milliy qo‘mita va genetik 
modifikatsiya  qilingan  organizmlar  va  ulardan  olingan  mahsulotlarni  baholash 
bo‘yicha  ekspert  kengashi  ham  faoliyat  ko‘rsatib  kelmoqda.  SHuningdek,  AQSH 
hukumatida  biotexnologiya  muammolari  va  yutuqlarini  muhokama  qilish,  bu 
sohaga  yordam  ko‘rsatishda  Milliy  strategiya  ishlab-chiquvchi maxsus komissiya 
faoliyat ko‘rsatadi. 
Bu  komissiyaning  a’zolari  qilib,  qishloq  xo‘jaligi,  savdo-sotiq,  mudofaa, 
energetika  vazirlari,  shuningdek,  oziq-ovqat  maxsulotlari  va  dori-darmonlar 
komiteti  raislari,  ekologiya  agentligi  rahbari,  milliy-ilmiy  fond  direktori,  qator 
ilmiy  tekshirish  institut  direktorlari,  har-xil  departamentlarning  bo‘lim  boshliqlari 
hamda biotexnologiya sohasi bo‘yicha yirik olimlar kiritilgan. 
Komissiya, hukumatning biotexnologiya va biomuhandislik bo‘yicha dastur 
va  umumiy  faoliyatini  o‘rganib,  kerak  bo‘lganda  mamlakat  Prezidenti  hamda 
kongressga o‘z fikr-mulohazalari bilan chiqish huquqiga ega. 
AQSH,  Rossiya  va  boshqa  mamlakatlarda  biologik  xavfsizlik  bo‘yicha 
xalqaro  Kartogen  Protokoliga  asosan  (