О‘zr oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi buyrug‘i Buyruq №434 2017

P.Berg
  boshchiligida  gen 
muhandisligi bo‘yicha o‘n bir nafar dunyoning eng yirik olimlari “
Science
” (ilm, 
fan)  jurnali  orqali,  rekombinat  DNK  yaratish  borasidagi  ilmiy  izlanishlarini  toki 
shu  muammoga  bag‘ishlangan  butun-jahon  kongressi  o‘tkazilgunicha  to‘xtatib 
turish lozimligi to‘g‘risidagi ochiq xat bilan chiqadilar. Ammo, bir yil o‘tar-o‘tmas 
1975  yil  Asilomar  (AQSH)  da  o‘tkazilgan  xalqaro  konferensiyada  olimlar  gen 
muxandisligi bo‘yicha olib borilayotgan ishlar boshqa, shunga o‘xshash ishlardan 
xavfli emasligi, faqatgina biologik xavfsizlikni saqlagan holda nazorat o‘rnatilishi 
(o‘tkazilishi) lozim - degan fikrga keldilar. 
1976-yilda  AQSHda  rekombinat  mikroorganizmlar  bilan  olib  borilayotgan 
tadqiqotlarni bir qolipga solish bo‘yicha dastlabki qoida qabul qilindi. Bu qonunga 
asosan  rekombinat  mikrooorganizmlar  laboratoriyadan  tashqariga  chiqmasligi 
haqida ko‘rsatmalar berilgan. 1970 yillarni oxiriga kelib ko‘plab mamlakatlarda bu 
sohaga  oid  qonunlar  yaratildi.  Sekin-asta  bu  qoidalar,  dastlabki  qo‘yilgan  qattiq 
talablarni yumshatish tomoniga o‘zgartirib borildi. 
Dunyoda  30  yil  mobaynida  eng  yangi  biotexnologiya-gen  muhandisligi 
sohasida olib borilgan ilmiy izlanishlar bu yo‘nalishni xavfsiz ekanligini tasdiqladi. 
Inson  va  tabiatni  zaharlovchi  moddalar  yaratishga  mo‘ljallangan  ilmiy 
izlanishlardan tashqari, ilmiy laboratoriyalarda gen muhandisligi yo‘li bilan inson 
hayotiga  xavf  soluvchi  birorta  ham  mikroorganizm  shtammi,  o‘simlik  navi  yoki 
hayvon turlari yaratilmagan. 
Olimlar mikroblar, bakteriyalarning virulentligini oshirish yoki kamaytirish, 
mamlakatni  bakteriologik  qurol  va  agressiyadan  muhofaza  qilish  bo‘yicha 
maqsadga  yo‘naltirilgan  ilmiy  izlanishlar  olib  bormoqdalar.  Afsuski,  jahon 
terrorizmi  o‘zlarining  qonli  jinoyatlari  uchun  har  qanday  jirkanch  harakatlardan 
qaytayotganlari  yo‘q.  Shu  maqsad  yo‘lida  bioresurslardan  ham  foydalanib 
kelmoqdalar. Shunday bir paytda dunyo hamjamiyati oldida terroristlarni biologiya 

---

155 
 
fani  yutuqlaridan  foydalanishga  yo‘l  qo‘ymaslikdek  eng  muhim  vazifa  turibdi. 
Buning  uchun  gen-muhandisligi  bo‘yicha  olib  boriladigan  tajribalar  davlat 
nazoratida  bo‘lmog‘i  lozim.  Ko‘pchilik  ko‘zga  ko‘ringan  olimlarni  fikricha 
transgen    hayvonlarni  yaratish  bo‘yicha  olib  boriladigan  tajribalar  unchalik  
mukammal  emas.  Begona  genlarni  ko‘chirib  o‘tkazish  oqibatida  bashorat  qilib 
bo‘lmaydigan  natijalarga  erishish  mumkinligi,  chorvachilikda  gen  muhandisligi 
fani yutuqlaridan kengroq foydalanishni chegaralab kelmoqda. 
Balkim,  biomuhandislik  markazlari  olimlari,  bu  fanning  usullari,  asbob-
uskunalari, texnologiyasi, biologik xavfsizlik kriteriyalarini sifatini, ularni aniqligi 
va sezgirligini oshirishi bo‘yicha bosh qotirishlari lozimdir. 
Fikrimizcha  faqatgina  shu  asosda  mazmunan  yangi,  hosildor,  tezpishar, 
sho‘r  va  boshqa  zaharli  moddalarga  boy  bo‘lgan  tuproqlarda  hosil  beraoladigan 
o‘simlik navlarini yaratishlari mumkin.