О‘zr oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi buyrug‘i Buyruq №434 2017

Epichloyo  turlari
 
(ularning 
Neotyphodium anamorphs
) kabi barcha o'simlik to'qimalariga, ularning 
urug'lari bo‘ladi. 
Natijada,  rivojlanishning  barcha  bosqichlarida  o'simliklar  allaqachon 
qo'ziqorin bilan zararlangan. 
Yuksak  o'simliklar  assosiasiyasining  eng  yuqori  bosqichi  o'simliklarning 
zamburug'lar 
bilan 
hamkorligidir. 
Bu 
hamkorlik 
parazitizmdan 
tortib 
mutualizmgacha  bo'lgan  bosqichlarni  o'z  ichiga  olib,  hamkorlar  uchun  samarali 
yashash  usuli  hisoblanganligidan  o'simlik  zamburug'siz,  zamburug'  o'simliksiz 
yashay  olmaydi.  Endofitlar  o'simliklarning  hayotchanligini  ortirib,  fotosintez 
intensivligini  oshiradi,  urug'larning  unuvchanligini  va  o'sishini  tezlashtiradi, 
noqulay sharoitga moslanishini yaxshilaydi. 
3.
  Endofitlar  ta'sirida  yuksak  o'simliklarning  ontogenezi  o'zgaradi.  Bunga 
asosiy 
sabab, 
zamburug'lar 
o'simliklarning 
urug' 
mahsuldorligini 
pasaytirganligidan ularning chetdan changlanishi o'rniga o'z-o'zidan chanlanishiga 
sabab  bo'ladi.  Natijada  o'simlikning  o'sishi  tezlashib,  tuplanishi  kuchayadi  va 
vegetativ  ko'payish  imkoniyatlari  kuchayadi.  Masalan, 
Cyperus
  oilasiga  mansub 
qiyoqlarning 
xaltachali 
zamburug'lardan 
Balania 
oilasi 
vakillari 
bilan 
zararlanganda  ular  urug' hosil  qilmasdan ko'p  miqdorda tuganak  va piyozchalarni 
hosil qiladi. Demak, yuksak o'simliklarning shakli o'zgargan qo'shimcha organlarni 
hosil  qilishi  ularning  ko'payishiga  yangi  imkoniyatlar  yaratib  beradi. 
O'simliklarning  chetdan  changlanishini  o'z-o'zidan  changlanishga,  jinsiy 
ko'payishning 
vegetativ 
ko'payishga 
almashinishi 
zamburug'lar 
xo'jayin 
o'simliklarining  populasiyalarini  turli  tuman  bo'lishiga,  chidamli  genotiplarni 
ko'payishiga  imkon  berib,  noqulay  sharoitga  chidamsiz,  tez  kasallanadigan  turlar 
miqdorini kamayishiga olib keladi.  
Endofit  zamburug'lar  hosil  qilgan  alkoloidlar  xo'jayin  o'simlikni  o'txo'r 
kavish  qaytaruvchi  hayvonlardan,  hasharotlardan  himoya  qiladi.  Shunday  qilib, 
endofit  zamburug'lar  o'simliklarni  jadal  sur'atda  to'planishiga,  hasharot  va 
kasalliklardan himoya qilishga, noqulay sharoitlarga moslashgan o'simlik navlarini 
yaratishga imkonini beradi. 
Endofitlar  yuksak  o'simliklarning  rizosferasida  va  poyasidagi  hujayralar 
orasidagi  bo'shliqlarda 
miseliy 
hosil  qilib  joylashadi  va  patogen  turlardan  farqli 
ravishda xo'jayin o'simlik bilan mutualistik hamkorlikni amalga oshiradi va tashqi 
muhit  sharoitiga  o'simlikning  moslanishidagi  asosiy  omil  hisoblanadi.  Endofit 

---

74 
 
zamburug'lar 
o'simlikning 
o'sishini 
tezlashtirishi, 
qurg'oqchil 
sharoitga 
moslanishiga  yordam  berishi,  kasallik  va  hasharotlarga  chidamli  hususiyatlarini 
paydo qilishi, yuqori haroratlarga moslanish imkonini beradi. 
Mikroorganizmlar  mavjud  o'simliklarning  mineral  moddalar  bilan 
ta'minlanishini  yaxshilab,  patogen  organizmlardan  va  o'txo'r  xayvonlardan 
himoyalaydigan,  sterss  holatlarga  chidamli  qilib  qo'yadigan  va  o'simlikning 
rivojlanishini  yaxshilaydigan  simbiontlar  qatoriga  azot  to'plovchi