O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

COH ВА СИФАТ ТУШУНЧАЛАРИНИНГ ДУНЁ КОНЦЕПТУАЛ ТИЗИМИ ҲАМДА ТИЛ ТАСВИРИДАГИ 
МУҲИМ ЎРНИ 
Аннотация 
Ушбу мақола сон ва сифат ўртасидаги ўзаро таъсирнинг когнитив асосларини ўрганишга, тилда сифатнинг миқдорий 
талқини жараѐнларини моделлаштиришга бағишланган. Ушбу категорияларнинг ўрганиш жараѐнидаги муҳим аҳамияти 
уларнинг батафсил лингвистик харитасини белгилайди. Шунга кўра, тилдаги сон ва сифат муносабатларини асосий 
мантиқий координаталар сифатида ифодалаш тилдаги энг кўп муҳокама қилинадиган масалалардан бири бўлиб келган 
ва шундай бўлиб қолади. 
Калит сўзлар:
сон, сифат, предмет, ҳодиса, категория, объект, талқин, хусусиятлар 
Кириш.
Тилдаги сон ва сифат ўртасидаги 
муносабатни тушуниш йўлидаги муҳим қадам маҳаллий 
ва хорижий тадқиқотчиларнинг асарларида келтирилган 
ўлчов бирликларининг мантиқий ва фалсафий концепция-
сини лингвистик жиҳатдан ўрганишдан иборатдир. Аниқ 
предмет, ҳодиса ѐки ҳаракатдаги белги миқдорини 
белгиловчи ўлчов категорияси сифат категорияси билан 
чамбарчас боғлиқ бўлиб, сифат жиҳатдан аниқланган 
нарса, ҳодиса ѐки ҳаракатда миқдор белгисини намоѐн 
бўлишини кўрсатади. Даража категориясининг мазмуни – 
ўлчанадиган объект ѐки белгининг қиймати, бу 
қийматнинг ўзгариш интенсивлиги ҳамда белги миқдори-
нинг поғонама-поғона ошиб боришидир. ―Баҳолаш‖ ѐки 
―Баҳоланувчи‖ деганда ―юқори/паст‖ тушунчалари назар-
да 
тутилади. 
Тилда 
градация 
интенсивликнинг 
функционал-семантик категориясига қиѐсланади, бу 
хусусият миқдор градацияси тушунчасига асосланади. 
Интенсивлик тушунчаси масштаб асосида шакллан-
тирилади- бунда белги ѐки хусусиятнинг ортиши ѐки 
камайиши назарда тутилади. Субъект томонидан амалга 
ошириладиган масштаблаш босқичма-босқич хусусият-
ларни шакллантириш жараѐни сифатида объект ѐки 
ҳодисага нисбатан муносабатни ифодалашга урғу беради.